Γράφει ο Κωστής Δημολιός | mediaowl.blogspot.com & Σπιτόδενδρο
Αύγουστος 2021. Έπειτα από αρκετούς μήνες σε lockdown, το καλοκαίρι και οι ημέρες των διακοπών είχαν πάλι φτάσει. Στην πόλη όλες και όλοι ετοιμάζονται πυρετωδώς για να αφήσουν την αποπνικτική ζέστη και να βρεθούν στην κοντινότερη παραλία για να απολαύσουν λίγες στιγμές δροσιάς.
Τις ζεστές εκείνες ημέρες βρέθηκα κι εγώ στην αγορά της πόλης. Εκεί, ανάμεσα στον κόσμο που έτρεχε σε φρενήρεις ρυθμούς, ήταν μια οικογένεια με το τρίχρονο παιδί της στο παιδικό του καρότσι. Οι γονείς, πριν τις διακοπές τους ή εκμεταλλευόμενοι την περίοδο των εκπτώσεων και με το παιδί ασφαλισμένο στο καροτσάκι, είχαν την προσοχή τους στις αγορές που ήθελαν να κάνουν.
Το παιδί από την άλλη δε φαινόταν να απασχολείται καθόλου από τις βιτρίνες και από το τι συνέβαινε γύρω του. Είχε στα χέρια του κάτι που τραβούσε όλη σχεδόν την προσοχή του: το smartphone των γονιών του.
Ψηφιακά Μέσα: Μία δύναμη που μας “μαγνητίζει”…
Το φαινόμενο είναι το πλέον σύνηθες στην εποχή μας και παρατηρείται χρόνια τώρα. Την ώρα που οι γονείς έχουν κάποια ασχολία (δουλειά, ψώνια ή αναζητούν λίγη ηρεμία μετά από μια δύσκολη ημέρα) ψάχνουν τρόπους να απασχολήσουν τα παιδιά τους. Οι ψηφιακές συσκευές μετατρέπονται εκείνη τη στιγμή κατά ένα τρόπο σε ψηφιακές νταντάδες που αναλαμβάνουν να τραβήξουν την προσοχή των παιδιών κρατώντας τα απασχολημένα.
Χιλιάδες βιντεοπαιχνίδια, applications κάθε τύπου, ατέλειωτες ώρες παρακολούθησης βίντεο στο youtube, εφαρμογές chat και messaging ή και κοινωνικά δίκτυα, αποτελούν το ψηφιακό δέλεαρ το οποίο έχει εισχωρήσει στα βάθη των ανθρώπινων αναγκών και της ψυχοσύνθεσής μας. Κι έχει εισχωρήσει τόσο πολύ στα άδυτα της ψυχής μας που ακόμη και ως ενήλικες δε θα αντέξουμε κάποια λεπτά χωρίς να δούμε τη ζωηρά χρωματιστή και φανταχτερή οθόνη του κινητού μας, τα likes και τις επιβραβεύσεις των εφαρμογών κοινωνικών δικτύων ή παιχνιδιών, ή τις δεκάδες κόκκινες βουλίτσες ειδοποιήσεων που κατακλύζουν τις συσκευές αυτές.
Πολλές φορές το κινητό αποτελεί την κινητήριο δύναμη που θα μας κάνει να σηκωθούμε από το κρεβάτι για να δούμε τα e-mails μας, θα είναι το τελευταίο πράγμα που θα δούμε πριν κοιμηθούμε ή θα είναι αυτό που το πρωί θα μας δώσει μέσω μια εφαρμογής ένα κίνητρο για να βγούμε από το σπίτι και να κάνουμε γυμναστική.
Ψηφιακές συσκευές: εργαλεία που απαιτούν γνώση και εκπαίδευση.
Ίσως ασυνείδητα οι γονείς να αναγνωρίζουν τη δύναμη των “έξυπνων συσκευών” και τότε είναι που τις δίνουν στα παιδιά για να κρατηθούν απασχολημένα έτσι ώστε να βγάλουν εις πέρας κάποια άλλη δραστηριότητα ή υποχρέωσή τους. Κι αυτή η στάση είναι κατανοητή ως ένα βαθμό, δεδομένων των γρήγορων ρυθμών ζωής και των απαιτήσεων της καθημερινότητάς μας.
Με τη χρήση των ψηφιακών συσκευών όμως να είναι ένα ακόμη αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας, ίσως εύλογα να αναρωτιόμαστε το εξής: η χρήση των συσκευών αυτών από τα παιδιά, μετά και από κάποια ηλικία, είναι όντως κάτι το κατακριτέο; Η απάντηση είναι “όχι”.
Η χρήση όμως των συσκευών αυτών όπως και κάθε άλλης συσκευής ή εργαλείου στο σπίτι, χρειάζεται κάποια εκπαίδευση, για να χρησιμοποιηθεί με ορθό τρόπο και σύνεση. Σίγουρα, επίσης, χρειάζεται μέτρο και εποπτεία από τον γονέα.
Ο φόβος και οι άμυνες προς τις ψηφιακές “απειλές”.
Πριν εξελίξουμε όμως τις παραπάνω σκέψεις, ας δούμε και την άλλη πλευρά. Πολλοί είναι οι γονείς, οι οποίοι φοβούμενοι τις επιπτώσεις της χρήσης των ψηφιακών μέσων περνάνε στο άκρο της πλήρους απαγόρευσής τους.
Γονείς οι οποίοι υποστηρίζουν ότι δε θα επιτρέψουν στα παιδιά τους την πρόσβαση και τη χρήση ηλεκτρονικών συσκευών τουλάχιστον μέχρι την εφηβεία τους. Γονείς που εγείρουν ηθικά ερωτήματα γύρω από το διαδίκτυο και τα κοινωνικά μέσα, που θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους σε ένα περιβάλλον με πολλές απαγορεύσεις, “πρέπει”, περιορισμούς και φόβο για την τεχνολογία. Γονείς που θα μεγαλώσουν τα παιδιά τους σε συνθήκες που έρχονται σε πλήρη αντίθεση με τον ψηφιακό κόσμο που γνωρίζουν τα παιδιά μέσω του ευρύτερου κοινωνικού τους περιβάλλοντος.
Οι φόβοι και οι ανησυχίες που μπορεί να έχουν αυτοί οι γονείς είναι δεκτοί και έχουν σοβαρές βάσεις. Μήπως όμως η πλήρης αποκοπή των παιδιών και η προσπάθεια των γονιών να τα προστατέψουν, φέρει περισσότερα προβλήματα από λύσεις;
Ένας κόσμος δίπολων αναζητά μέθοδο και κανόνες.
Στον σύγχρονο κόσμο των κοινωνικών δικτύων η δημιουργία δίπολων είναι αρκετά συνηθισμένη. Στο δίπολο τεχνοφοβία από τη μία και καταχρηστική χρήση των μέσων, καλούμαστε να βρούμε μια μέση λύση. Στην ψηφιακή εποχή στην οποία ζούμε, μπορούμε να αποκόψουμε εντελώς τα παιδιά από τις ηλεκτρονικές συσκευές οι οποίες έχουν γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητάς μας;
Ή πρέπει να τα αφήσουμε στο έλεος της κατάχρησης και σε ένα ψηφιακό άνεμο που θα δημιουργήσει παιδιά- παθητικούς αποδέκτες πληροφοριών και των οποίων επιπτώσεων της χρήσης των μέσων;
Η απάντηση και για τα δύο είναι “‘όχι”. Η χρήση και η εξοικείωση με τα ψηφιακά μέσα θέλει -όπως αναφέραμε και παραπάνω- τρόπο, μέθοδο και μέτρο.
Ο σύγχρονος ψηφιακός κόσμος αναζητά μια ισορροπία.
Η τεχνοφοβία και η πλήρης απομάκρυνση των παιδιών από την τεχνολογία θα δημιουργήσει μελλοντικούς πολίτες με σημαντικές κοινωνικές, τεχνολογικές και επικοινωνιακές δυσκολίες. Ένα τεχνολογικά αναλφάβητο άτομο, στη σημερινή εποχή αλλά και στο μέλλον, δεν θα καθίσταται ικανό να επικοινωνήσει αποτελεσματικά, να αναζητήσει άμεσα έγκυρες πληροφορίες, να διακρίνει τις ψηφιακές απάτες, την παραπληροφόρηση, την προπαγάνδα και τις ψευδείς ειδήσεις ή και να τον τεχνολογικό εθισμό. Κι ο κατάλογος των ψηφιακών “απειλών” και αντίστοιχα των δεξιοτήτων που απαιτούνται για να αντιμετωπιστούν γίνεται όλο και πιο μακρύς.
Μπορεί άραγε να δοθούν λύσεις στη χρήση των ψηφιακών μέσων εντός του οικογενειακού περιβάλλοντος; Πώς πρέπει να διαχειριστούν οι γονείς την επιθυμία των παιδιών τους να έχουν στα χέρια τους το κινητό ή το τάμπλετ; Πώς μπορούν να διαχειριστούν οι γονείς τη δική τους ανάγκη να κρατήσουν τα παιδιά τους απασχολημένα για κάποια ώρα μέσα στην ημέρα; Ποια πρότυπα πρέπει να δίνουν οι γονείς ως προς τη χρήση των μέσων; Πότε και πώς, πρέπει να βάλουν φρένο στις ατέλειωτες ώρες παρακολούθησης βίντεο στο Youtube;
Οι λύσεις που οφείλουμε να δώσουμε ως γονείς και εκπαιδευτικοί, είναι σύνθετες και ίσως χρειαστούν χρόνια για να αποδώσουν καρπούς. Πρόκειται για λύσεις που αφορούν στην καλλιέργεια μιας ψηφιακά εγγράμματης κουλτούρας, οι βάσεις της οποία δειλά-δειλά τίθενται τα τελευταία χρόνια.
Αναζητώντας λύσεις σε ένα πολυδιάστατο πρόβλημα.
Οι ψυχολογικές, αναπτυξιακές, κοινωνικές και γνωστικές επιπτώσεις της χρήσης των ψηφιακών μέσων από τα παιδιά αλλά και φυσικά από τους ενήλικες, έχει θιχτεί και αναλυθεί πολλάκις από δεκάδες επιστήμονες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο κανόνας «3-6-9-12» του Γάλλου Ψυχίατρου Serge Tisseron, ο οποίος προτείνει την πλήρη απομάκρυνση των παιδιών από τις οθόνες πριν την ηλικία των 3 ετών.
Η δε χρήση τους με μέτρο και σύνεση στις μεγαλύτερες ηλικίες αποτελεί μια πρόκληση για την κάθε οικογένεια που θέλει να μεγαλώσει υπεύθυνα τα παιδιά της. Οι γονείς είναι αυτοί που θα δώσουν το παράδειγμα και θα θέσουν τις βάσεις της ορθής -μη παθητικής χρήσης των ψηφιακών μέσων.
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα είναι επιπλέον αυτό που, επιτέλους, πρέπει να αναλάβει να ενσωματώσει στο αναλυτικό του πρόγραμμα όλες εκείνες τις σύγχρονες δεξιότητες μιντιακού εγγραμματισμού που θα καταστήσουν τις μελλοντικές γενιές ενεργούς χρήστες, κριτικούς αποδέκτες του κατακλυσμού πληροφοριών, επικοινωνιακών και ψυχολογικών τρικ που αναδύονται μέσα από τις οθόνες και που θα τους καταστήσει στη συνέχεια υπεύθυνους, εγγράμματους μελλοντικούς γονείς και πολίτες.
Η ευθύνη για την ανάδειξη μιας ψηφιακά εγγράμματης κουλτούρας είναι στα χέρια μας! Θα χρειαστούν, ενδεχομένως, κάποια χρόνια ενημέρωσης, εκπαίδευσης και οργάνωσης του εκπαιδευτικού προσωπικού, ενημέρωσης των εκπαιδευτικών φορέων και θεσμών για να σχεδιαστούν και να εφαρμοστούν σχετικά εκπαιδευτικά προγράμματα.
Η κύρια ευθύνη όμως παραμένει στους πολίτες και στις οικογένειες. Εμείς πρέπει να θέσουμε τις βάσεις και να φέρουμε το θέμα της δημιουργίας- σύστασης μιας ψηφιακά εγγράμματης κουλτούρας. Μιας στάσης ζωής για ένα μέλλον καλύτερο για εμάς, τα παιδιά μας και την κοινωνία μας.
Καιρός να ανοίξουμε ένα διάλογο για ένα καλύτερο ψηφιακό και κατ’ επέκτασιν κοινωνικό μέλλον.
Εσείς, ποιους προβληματισμούς θα θέλατε να θέσετε σχετικά με αυτό το σύγχρονο και φλέγον ζήτημα; Σε ποιες πτυχές θεωρείτε πως πρέπει επικεντρωθούμε ώστε να δοθούν άμεσες λύσεις;
Αντιμετωπίζετε κάποιο “ψηφιακό ζήτημα” στο οικογενειακό σας περιβάλλον που χρήζει άμεσης λύσης; Αφήστε μας τις σκέψεις σας στα σχόλια και θα επανέλθουμε σύντομα.
Λίγα λόγια για τον Κωστή Δημολιό
Ο Κωστής Δημολιός είναι ένας νηπιαγωγός, με παιδαγωγικές ανησυχίες που σχετίζονται με τις σχέσεις των ανθρώπων με τα ψηφιακά μέσα. Αποφοίτησε από το Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής του Α.Π.Θ., συνέχισε τις σπουδές του σε μεταπτυχιακό επίπεδο στο τμήμα Δημοσιογραφίας και Μ.Μ.Ε. και είναι συνιδρυτής του Παιδικού Σταθμού- Νηπιαγωγείου «Σπιτόδενδρο».
Θα τον βρεις στο σχολείο να τραγουδάει στα παιδιά με την κιθάρα του ή να φωτογραφίζει τη Θεσσαλονίκη με τον φωτογραφικό του φακό.
Μπορείς να μάθεις περισσότερα για τον Κωστή και την Παιδεία στα Ψηφιακά Μέσα στον Ιστότοπό του Media Owl όπως επίσης και στη σελίδα του στο Instagram.
