Τι γίνεται όταν η γλώσσα γίνεται γέφυρα για να συναντήσει ένας έφηβος τον εαυτό του; Γιατί είναι ωφέλιμο η γλώσσα να συστηθεί ξανά στα παιδιά μέσα στο σχολικό περιβάλλον; Πώς θα μπορούσε η σχολική τάξη να γίνει πιο λειτουργική, πιο φιλική, πιο συμπεριληπτική;
Η Στέλλα Τενεκετζή είναι εκπρόσωπος της Electra Social Company και δημιουργός του βιωματικού εκπαιδευτικού προγράμματος «MY KEYWORDS_ είμαι οι λέξεις μου», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και υλοποιήθηκε την τρέχουσα σχολική χρονιά μέσα από μια διευρυμένη συνεργασία με το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Τη συναντήσαμε στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, όπου σύστησε τη μέθοδό της.
Στη συνέντευξη αυτή, μας μιλά για τη βαθιά της πίστη στη δύναμη των λέξεων, την προσωπική της διαδρομή, τις προκλήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά και την ανάγκη να ξαναδούμε την εκπαίδευση και τη γλώσσα με νέα, ουσιαστικά μάτια.
Μια συνέντευξη της Στέλλας Τενεκετζή στην Ιωάννα Σεραφειμίδου
Καταρχάς, πώς γεννήθηκε η ιδέα για το “MY KEYWORDS_ είμαι οι λέξεις μου”;
Η ιδέα πέρασε πολλά στάδια, πολλές δοκιμές, δεν ήταν από αυτές που εμφανίστηκαν ξαφνικά ολόκληρες. Από το 2016 που άρχισε να χτίζεται το ασκησιολόγιό της, φέτος απέκτησε τα χαρακτηριστικά της μεθόδου. Αν ξεχώριζα κάποιες στιγμές μέσα σε αυτά τα χρόνια σίγουρα θα έλεγα για τη διδασκαλία στο Λονδίνο σε δίγλωσσα και τρίγλωσσα παιδιά όπως και για τις ομάδες ενδυνάμωσης που πραγματοποιήσαμε εντός Ελλάδας με σπάνιες συνεργάτιδες. Με το κλείσιμο κάθε τέτοιου κύκλου βρισκόμουν σε ένα τελείως διαφορετικό σημείο από αυτό που ξεκινούσα κάθε φορά. Είναι μαγική αυτή η πορεία.
Περισσότερα για το ιστορικό του μπορείτε να δείτε και εδώ.
Πείτε μας λίγα λόγια για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα “KEYWORDS” στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο.
Tο πρόγραμμα σχεδιάστηκε για εφήβους με στόχο την ενδυνάμωση και την ανάπτυξη των επικοινωνιακών τους ικανοτήτων. Για να το πετύχουμε αυτό οργανώσαμε δύο συναντήσεις – στάδια. Στο πρώτο στάδιο τα παιδιά έγραψαν το δικό τους προφορικό ποίημα (spoken word poetry). Στο δεύτερο, με την καθοδήγηση της Αλίκης Δουρμάζερ, διδάχτηκαν βασικές αρχές μη λεκτικής επικοινωνίας για τη σωματική υποστήριξη του λόγου τους.
Σκοπός μας ήταν η δημιουργία ενός πλαισίου που οργανικά να φέρνει τα παιδιά σε επαφή με την συναισθηματική τους νοημοσύνη, την αντίληψη του συνόλου, την προσαρμοστικότητα ως τρόπο λειτουργίας και γενικότερα όλες τις μεταβιβάσιμες δεξιότητες (transferable skills).
Πώς υποδέχτηκε το Βαφοπούλειο την πρόταση; Συνέβαλε στην διάχυση του προγράμματος;
Ήταν και είναι μια καθοριστική συνεργασία. Πρόκειται για συνδιοργάνωση και όχι απλή φιλοξενία. Πιστεύω πολύ στην συνύπαρξη διαφορετικών ανθρώπων και φορέων. Έχουμε συνηθίσει να ψάχνουμε το όμοιο με εμάς για ευνόητους λόγους. Όταν όμως συναντιούνται πολλαπλές οπτικές, όταν καταφέρνουμε να ξεπεράσουμε τα φαινομενικά ή πραγματικά εμπόδια αυτό για μένα δείχνει κάτι. Και για τους φορείς και για τους ανθρώπους που τους εκπροσωπούν. Δεν γίνεται να μην πω ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλες τις συνεργάτιδες για την ανοιχτότητά τους. Και θα μείνω στο θηλυκό μια και για να πραγματοποιηθούν τα Keywords πολλές και διαφορετικές γυναίκες συντονιστήκαμε.
Τι σημαίνει για εσάς “είμαι οι λέξεις μου”; Ποια είναι η βαθύτερη φιλοσοφία πίσω από αυτό;
Για να σηκώσει ανάστημα μια προσωπικότητα, ένα άτομο δηλαδή που ξέρει να νιώθει, χρειάζεται να διαμορφώσει τη δική της ερμηνεία για τα πράγματα. Να βρει, δηλαδή, τις λέξεις που την εκφράζουν, τις λέξεις που την αντιπροσωπεύουν και να εστιάσει σε αυτές. Να τις νοηματοδοτήσει εκ νέου έτσι ώστε, μέσα από αυτές, να μπορεί να αντιληφθεί την μοναδικότητά της – μέσα σε έναν κόσμο μάλιστα που δεν ενισχύει αυτό. Και όλα αυτά επειδή οι λέξεις είναι κάτι μετρήσιμο. Ειδικά οι γραπτές. Μπορεί το άτομο να δει τον εαυτό μέσα από τις λέξεις που χρησιμοποιεί. Να τον αναλύσει, να τον ουσιαστικοποιήσει έτσι ώστε, σε κάθε χρονική στιγμή, να μπορεί να τον αναπτύσσει.
Αυτό ακριβώς συνοψίζει η φράση «είμαι οι λέξεις μου». Την ιδέα ότι η γλώσσα -που είναι και ο ισχυρότερος κώδικας επικοινωνίας- δεν είναι απλώς ένα εργαλείο μεταφοράς πληροφοριών, αλλά το μέσο με το οποίο συγκροτείται η προσωπική ταυτότητα.
Ποιο ήταν το προσωπικό σας κίνητρο;
Η δική μου δυσκολία να με εντοπίσω. Ειδικά κατά την διάρκεια της εφηβείας. Τη θυμήθηκα ξανά όταν τα παιδιά μου έφτασαν σε αυτήν την ηλικία. Είναι νευραλγική η εφηβεία — ολόκληρος ο εαυτός γκρεμίζεται και ξαναχτίζεται. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο πιστεύω ότι είναι και μια πολύ μεγάλη ευκαιρία. Για τα ίδια τα παιδιά, τους γονείς αν θέλουν να διορθώσουν λάθη διαπαιδαγώγησης, τους καθηγητές, το σχολείο.
Μπορούν οι λέξεις να αλλάξουν τη ζωή ενός παιδιού;
Για εμάς που παρακολουθήσαμε το πρόγραμμα, από οποιαδήποτε θέση, είναι ξεκάθαρο ότι μπορούν. Συστήσαμε ξανά τη γλώσσα στα παιδιά ως μέσο προσωπικής έκφρασης, την συστήσαμε εκ του μηδενός για την ακρίβεια: oι λέξεις στην υπηρεσία των βιωμάτων και όχι στην υπηρεσία π.χ. της παπαγαλίας, και μετά έγιναν θαύματα! Η μέθοδος γραφής που αναπτύξαμε, αυτό που πρώτα απ’ όλα κάνει είναι ότι αντιμετωπίζει τη γραφή ως άσκηση ελευθερίας.
Νιώθετε ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη από έναν νέο λεξιλογικό χάρτη;
Όχι μόνο τα παιδιά. Και μετά την ενηλικίωση έχουμε σταθερά αυτήν την ανάγκη. Η γλώσσα είναι σχέση πρώτα με τον ίδιο μας τον εαυτό. Και όπως κάθε σχέση θέλει την φροντίδα της, την συνεχόμενη επικαιροποίησή της. Όλα τα παραπάνω με δεδομένο ότι, σταθερά, δύο είναι τα ζητούμενά μας. Πρώτον, ότι θέλουμε να ζήσουμε και όχι να επιβιώσουμε. Δεύτερον, ότι θέλουμε να ζήσουμε μαζί με τους άλλους ανθρώπους, δίπλα τους. Μια αλληλεγγύη ως αλληλοανάγκη.
Υπάρχει κάποια φράση παιδιού που σας συγκίνησε;
«Όσο αγκαλιάζω εμένα αγκαλιάζω και τους άλλους, όσο αγκαλιάζω τους άλλους αγκαλιάζω καλύτερα εμένα». Και σε αυτήν τη φράση, το δικό μου μυαλό εστιάζει στη λέξη «καλύτερα».
Πώς βίωσαν τα παιδιά το πρόγραμμα;
Όλα τους δήλωσαν επανειλημμένα ότι ήρθαν σε επαφή με τα συναισθήματά τους χωρίς ενοχές και ότι γνώρισαν μια άλλη πλευρά των συμμαθητών τους. Το ποσοστό απόλαυσης ήταν εξαιρετικά υψηλό όπως και το ποσοστό συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια της τετράωρης διάρκειας του προγράμματος.
Ποιες είναι οι προκλήσεις στην αυτοέκφραση των εφήβων σήμερα;
Η ψηφιακή επικοινωνία φαινομενικά ενισχύει την εξωτερίκευση, αλλά η αυτοέκφραση προϋποθέτει αυθεντικότητα. Ο αποστασιοποιημένος χαρακτήρας των social media, αυτή η μη εξάσκηση στη δια ζώσης (πάντα συγχρονισμένη) επικοινωνία, κάνει δυσκολότερη την ουσιαστική έκφραση. Τα Keywords λειτουργούν ως ένα δημιουργικό αντίβαρο στα δεδομένα της εποχής, αυτός ήταν και ο στόχος μου άλλωστε κατά τον σχεδιασμό του προγράμματος.
Ξέρετε, η κουλτούρα της σιωπής έχει πολλές και διαφορετικές ρίζες. Σήμερα, νιώθω ότι μια από τις πιο ισχυρές είναι ότι είμαστε μέλη μιας τεχνολογικά προχωρημένης κοινωνίας. Μπορούμε πολύ εύκολα να χάσουμε την ανθρώπινή μας διάσταση, ατομικά και συλλογικά, μέσα σε αυτό το τόσο ισχυρό σύστημα.
Ποια είναι η θέση του εκπαιδευτικού στο “MY KEYWORDS _ είμαι οι λέξεις μου”;
Γίνεται μαθητής. Κερδίζει, δηλαδή, ξανά την οπτική του μαθητή, αλλά και την εμπειρία μιας λειτουργικής τάξης χωρίς εξουσία. Το πρόγραμμα είναι πρωτίστως μια ουσιαστική δημοκρατική εμπειρία που βασίζεται στην ακλόνητη εμπιστοσύνη σε κάθε μέλος της ομάδας-τάξης.
Πώς μπορούμε να στηρίξουμε τους εκπαιδευτικούς να τολμούν καινοτομίες;
Να ενδιαφερθούμε έμπρακτα για το σχολείο, να συμβάλλουμε από τη θέση που έχουμε στη βελτίωση του θεσμού. Να στηρίξουμε την ουσιαστική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Είναι απαραίτητη η ενδυνάμωσή τους προκειμένου να μπορούν να προσφέρουν. Και την έχουμε τόσο πολύ ανάγκη την προσφορά τους σε συλλογικό επίπεδο.
Υπάρχει πρόβλεψη ή σκέψη να δημιουργηθεί μια εκπαίδευση/επιμόρφωση για εκπαιδευτικούς ώστε να υλοποιούν το πρόγραμμα αυτό στις δικές τους τάξεις;
Αυτό ακριβώς ήταν το αίτημα των περισσότερων εκπαιδευτικών μετά την παρακολούθηση του προγράμματος. Εντόπισαν στο πρόγραμμα «μια σειρά επικοινωνιακών εργαλείων», όπως σημείωσαν στην ανατροφοδότησή τους, ωφέλιμα για τους ίδιους. Σχεδιάσαμε, λοιπόν, το ανάλογο εκπαιδευτικό αφήγημα και άμεσα θα υπάρχει ανάλογη ενημέρωση – πρόσκληση προς τα σχολεία από το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Η επιμόρφωση θα διαρκεί 2 ώρες και 30 λεπτά, θα πραγματοποιηθεί τον Σεπτέμβριο και θα είναι δωρεάν.
Όσες και όσοι εκπαιδευτικοί ή φορείς ενδιαφέρονται να λάβουν εγκαίρως όλες τις πληροφορίες όταν ανοίξουν οι αιτήσεις συμμετοχής, μπορούν να δηλώσουν εδώ το ενδιαφέρον τους ή να επικοινωνήσουν με το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο στο τηλέφωνο: 2313 318699.
Έχετε δει παραδείγματα όπου ένας εκπαιδευτικός “άνοιξε” πραγματικά τα φτερά του μέσα από το πρόγραμμα;
Ναι, πολλά! Και όλες αυτές οι στιγμές που άρχιζε να εκφράζεται το βαθύτερο δημιουργικό κομμάτι των εκπαιδευτικών ήταν συγκινητικές και εξαιρετικά πολύτιμες. Για να μην πω ότι έπαιρναν το ολόθερμο χειροκρότημα της τάξης.
Το πρόγραμμα έχει υλοποιηθεί αλλού;
Προς το παρόν εστιάσαμε στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει ενδιαφέρον από άλλες πόλεις και το εξωτερικό, μεγάλη μας χαρά θα είναι να ταξιδέψουμε για αυτόν τον λόγο.
Ποια είναι τα επόμενα βήματα; Έχετε οραματιστεί μια συνέχεια ή εξέλιξη του “MY KEYWORDS”;
Η μέθοδος των Keywords έχει ήδη εφαρμοστεί σε ποικίλα περιβάλλοντα, πρέπει να το πούμε αυτό, με ιδιαίτερη επιτυχία. Όμως, αναμφίβολα, η πιο αποκαλυπτική συνθήκη ήταν η εφαρμογή της στο σχολείο. Η ανομοιογένεια της τάξης ανέδειξε τον βαθμό της ουσιαστικής συμπερίληψης του προγράμματος. Στην τάξη, η μέθοδος έδωσε ακαριαία χώρο ύπαρξης στα παιδιά που διαφορετικά περιθωριοποιούνται είτε λόγω συναισθηματικών δυσκολιών, είτε λόγω γνωστικών προκλήσεων, είτε λόγω αποσύνδεσης από το σχολικό πλαίσιο.
Οπότε, ναι, οραματίζομαι την ένταξη της μεθόδου στο τυπικό σύστημα εκπαίδευσης, στο δημόσιο σχολείο, ώστε να λειτουργήσει ως εργαλείο καλλιέργειας της συναισθηματικής νοημοσύνης.
Ονειρεύεστε, δηλαδή, να γίνει κάτι θεσμικό. Πώς θα μπορούσε να ενταχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα;
Οι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στο πρόγραμμα διατύπωσαν την επιθυμία να εφαρμοστεί σε όλες τις τάξεις των σχολείων τους με την νέα σχολική χρονιά. Το πρόγραμμα των Keywords μπορεί να γίνει μια σταθερή εναρκτήρια πρακτική γιατί δημιουργεί σύνδεση, εμπιστοσύνη και αίσθηση ομάδας – θεμέλια για μια ουσιαστική σχολική εμπειρία. Μέσα από την αυτοέκφραση και την ενεργητική ακρόαση, ενισχύονται οι σχέσεις και μειώνονται οι εντάσεις. Παιδιά που νιώθουν στο περιθώριο βρίσκουν χώρο να ακουστούν και να συμπεριληφθούν. Οι παραβατικές συμπεριφορές περιορίζονται καθώς το κλίμα γίνεται πιο φιλικό και ασφαλές, η μάθηση διευκολύνεται όταν όλα ανεξαιρέτως τα παιδιά μιας τάξης νιώθουν ότι ανήκουν σε αυτήν.
Μέχρι τον Σεπτέμβριο θα έχουμε ολοκληρώσει την πρότασή μας προς τα σχολεία. Δουλεύουμε πάνω σε αυτήν, είναι και δική μας μεγάλη επιθυμία.
Για να παρακολουθήσει το σχολείο σας το πρόγραμμα, συμπληρώστε τη φόρμα ενδιαφέροντος εδώ.
Ποια λέξη θα αφήνατε ως “σπόρο” σε κάθε παιδί;
Είμαι
Τι θα λέγατε σε έναν γονιό για την αυτοέκφραση του παιδιού του;
Όταν εκφράζουμε αυτό που νιώθουμε, νιώθουμε αυτόματα ασφαλείς. Κι αυτή η ασφάλεια, ως συναίσθημα, είναι πολύ γερό θεμέλιο για κάθε προσωπικότητα.
Τα δικά σας keywords αυτή την περίοδο;
διακοπές / αγκαλιά / πανελλαδικές
“Ίσως τελικά το σημαντικότερο που μπορούμε να προσφέρουμε σε έναν έφηβο, δεν είναι μόνο απαντήσεις, αλλά τα σωστά εργαλεία για να διατυπώσει τις δικές του ερωτήσεις. Οι λέξεις που επιλέγουμε μάς διαμορφώνουν — και μπορούν να μας μεταμορφώσουν. Το πρόγραμμα “MY KEYWORDS” μάς το υπενθυμίζει με τρόπο απλό και βαθύ” Πυγολαμπίδες