Γράφει η Ιωάννα Μπλέκα

Ο φόβος είναι ένα απόλυτα φυσιολογικό συναίσθημα που έχουν όλα τα παιδιά από την βρεφική ηλικία, καθώς τα προστατεύει από τα απειλητικά σήματα του περιβάλλοντός. Τα παιδιά μπροστά σε έναν εντελώς άγνωστο κόσμο έρχονται αντιμέτωπα συνεχώς με νέες και διαφορετικές καταστάσεις για τις οποίες συχνά εκφράζουν φόβους.

Οι φόβοι αυτοί αλλάζουν ανάλογα με την ψυχο-συναισθηματική και γνωστική ανάπτυξή τους. Για παράδειγμα τα βρέφη, με βάση την θεωρία προσκόλλησης του Bowlby, ήδη στην ηλικία των 7 μηνών εμφανίζουν άγχος για τα ξένα πρόσωπα και μέχρι το τέλος του πρώτου χρόνου άγχος αποχωρισμού από τα πρόσωπα φροντίδας τους. Μετά τα 2 τους χρόνια τα παιδιά εκτίθενται συνεχώς σε νέες εμπειρίες που πιθανόν να τους προκαλούν φόβο, για παράδειγμα η πρώτη φορά σε παιδικό πάρτι, η επίσκεψη στο γιατρό, το σχολείο, τα καρναβάλια, το μπάνιο στη θάλασσα και πολλά άλλα.

Μέχρι τα 5 τους χρόνια, οι συχνότεροι φόβοι τους σχετίζονται με το σκοτάδι, τα ζώα, τα καιρικά φαινόμενα. Στην προσχολική ηλικία, όπου η φαντασία τους είναι μεγάλη και συχνά συγχέεται με την πραγματικότητα, τα παιδιά εκφράζουν φόβους για τέρατα, φαντάσματα, άγρια ζώα κ.ά. Οι φόβοι αυτοί προκύπτουν από τις καθημερινές τους δραστηριότητες, από τον τρόπο που αντιλαμβάνονται όσα βλέπουν στην τηλεόραση, αλλά και από το γεγονός ότι στα πλαίσια της ανάπτυξής τους καλούνται να αποχωριστούν όσα μέχρι τώρα τους πρόσφεραν ασφάλεια, όπως η πιπίλα, η πάνα και οι βρεφικές τους συνήθειες, γι’ αυτό και τις περισσότερες φορές οι φόβοι εκδηλώνονται πριν ή κατά τη διάρκεια του ύπνου.

Καθώς μεγαλώνει ένα παιδί και αναπτύσσεται γνωστικά, οι φόβοι αρχίζουν να είναι πιο ρεαλιστικοί, φόβοι για το σχολείο, τις φυσικές καταστροφές, φόβοι για πολέμους, ασθένειες, σωματικό τραυματισμό ή και θάνατο των ίδιων και των αγαπημένων τους. Ακόμη συναντούμε συχνά κοινωνικούς φόβους σε σχέση με την αποδοχή από τους συνομηλίκους αλλά και την σχολική επίδοση.

Οι παιδικοί φόβοι μπορούν να εμφανιστούν ξαφνικά, από το “τίποτα”, και συχνά εξαφανίζονται πάλι με τον ίδιο τρόπο μετά από λίγο καιρό και χωρίς μεγάλη προσπάθεια, εφόσον το παιδί ωριμάζει και τους αντιμετωπίζει πιο λογικά. Άλλες φορές πάλι προκύπτουν από μια αγχωτική κατάσταση, από κάποιο τρομακτικό βίωμα, που δεν αντιμετωπίστηκε εκείνη τη στιγμή. Αν δεν βοηθήσουμε τα παιδιά να αντιμετωπίσουν τους φόβους τους, δικαιολογώντας κάποιες φορές λογικά όσα τους συμβαίνουν και αποκαθιστώντας την αντίληψή τους, υπάρχει περίπτωση οι φόβοι να παραμείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και να παγιωθούν ως φοβίες.

Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να ακούμε τις ανησυχίες του παιδιού με κατανόηση και να μην υποτιμούμε τους φόβους του. Ακόμα κι αν αυτό που φοβάται δεν υπάρχει στην πραγματικότητα (πχ. φάντασμα πίσω από την κουρτίνα), να θυμάστε ότι το συναίσθημα του φόβου του είναι υπαρκτό και αληθινό. Καλό είναι οι γονείς να μην προβάλουν τις δικές τους ανασφάλειες και να μην είναι υπερπροστατευτικοί, γιατί με τον τρόπο αυτό μεταδίδουν στο παιδί ένα αίσθημα γενικευμένης ανασφάλειας. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να αποφεύγουμε με πανικό αυτό που φοβίζει το παιδί, καθώς η φυγή ενισχύει και εδραιώνει το φόβο. Η έκθεση όμως σε ότι φοβάται το παιδί θα πρέπει να γίνεται σταδιακά, χωρίς πίεση και με απόσταση ασφαλείας. Το πιο εύκολο για να ξεπεράσει το παιδί ένα φόβο είναι να βλέπει το γονιό να τον αντιμετωπίζει πρώτος, κι έτσι η συμπεριφορά του γονιού να γίνεται πρότυπο μίμησης για το παιδί.

Τα παιδιά όλων των ηλικιών για να ξεπεράσουν ένα φόβο, θα πρέπει καταρχήν να μάθουν να τον εκφράζουν, και αυτό θα γίνει μόνο μέσα σε μια υποστηρικτική σχέση με το γονιό. Ειδικά για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας η αντιμετώπιση δεν μπορεί να βασιστεί μόνο σε λογικά επιχειρήματα. Καλό είναι ο γονιός να συζητάει με το παιδί τους φόβους του και να του προτείνει δημιουργικούς ή και φανταστικούς τρόπους για την αντιμετώπισή τους. Σχετικά παραμύθια, θεατρικά σκετσάκια, ζωγραφιές όπου θα δώσουν μορφή στο φόβο τους και στη συνέχεια φανταστικοί τρόποι εξουδετέρωσης (πχ. σκίσιμο ζωγραφιάς, ψέκασμα με “ειδικό σπρέι” που διώχνει τα φαντάσματα), πολλές φορές αποδεικνύονται εξαιρετικά αποδοτικοί.

Τα Φοβολιχούδια μπορεί να είναι άλλος ένας αποδοτικός τρόπος που θα εξαφανίσει τους φόβους και τις έννοιες των παιδιών.

photo via

απαγορεύεται η μερική ή ολική αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς την προηγούμενη έγγραφη έγκριση των πυγολαμπίδων

Λίγα Λόγια για την Ιωάννα Μπλέκα