«Να δημιουργήσουμε γέφυρες αντί για χάσματα!» Μια συνέντευξη με την Ελένη Σβορώνου για το βιβλίο της “Σκληρό καρύδι”

Η έναρξη του φεστιβάλ BOOKPOINTS, για το παιδικό βιβλίο και τους αναγνώστες του πλησιάζει. Πρώτη στάση, το βιβλιοπωλείο “Books & Toys” στον Εύοσμο που με τις εκδηλώσεις του θα μας ταξιδέψει στην ελπίδα. Το Σκληρό καρύδι, της Ελένης Σβορώνου (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο) είναι το βιβλίο που έδωσε την αφορμή για την κεντρική εκδήλωση του βιβλιοπωλείου στο Πολιτιστικό Κέντρο Ευόσμου με θέμα το σεβασμό στη διαφορετικότητα. Η εκδήλωση θα πραγματοποιηθεί με τη συνεργασία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

{Μάθε περισσότερα για την εκδήλωση του Books&Toys εδώ}

Η Ντέμη Κουτσοσταμάτη μίλησε με την συγγραφέα για το βιβλίο. 

 

«Να δημιουργήσουμε γέφυρες αντί για χάσματα!»

Μια συνέντευξη με την Ελένη Σβορώνου για το βιβλίο της Σκληρό καρύδι

Ν.Κ. Πώς μπορεί άραγε ένα βιβλίο για παιδιά να προσεγγίσει το επώδυνο και πολύπλοκο θέμα «πρόσφυγας»; Αυτό ήταν το ερώτημα που μου γεννήθηκε όταν έπιασα στα χέρια μου το Σκληρό καρύδι και αντίκρισα το εξώφυλλο της Ευαγγελίας Γουτιάνου. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Πότε γεννήθηκε το «Σκληρό καρύδι», με ποια αφορμή;

Ε.Σ. Καταρχάς  θερμά συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία του Bookpoints. Λατρεύω τα βιβλιοπωλεία της γειτονιάς!
Η ιστορία γεννήθηκε πριν το προσφυγικό ζήτημα αποκτήσει τις διαστάσεις που βλέπουμε σήμερα. Πριν τρία-τέσσερα χρόνια νομίζω. Όταν ήρθε μια καλή εκπαιδευτικός στο γραφείο, η κυρία Περσεφόνη, που εργάζεται σε σχολείος στον Άγιο Παντελεήμονα, και μας ζήτησε αν έχουμε να δώσουμε….παιδικά αθλητικά  παπούτσια. Και μας είπε την ιστορία που μετέφερα στο χαρτί, πειραγμένη φυσικά για να σταθεί ως ιστορία τυπωμένη στο χαρτί.

Τότε δεν υπήρξε εκδοτικό ενδιαφέρον. Ήταν μια εποχή που ο κόσμος είχε κουραστεί να ακούει ιστορίες για ξένους. Ίσως ήταν αυτός ο λόγος, ίσως άλλος. Πάντως σήμερα αναζητάμε αυτές τις ιστορίες, μήπως καταλάβουμε, κι εμείς και τα παιδιά μας, τι γίνεται δίπλα μας.

Ν.Κ. Πράγματι σήμερα ο ξένος και η αποδοχή της ετερότητας είναι ένα από τα μεγάλα θέματα-προκλήσεις της λογοτεχνίας για παιδιά. Σε ποιο βαθμό θεωρείτε πως το βιβλίο μπορεί να  επηρεάσει τη στάση των παιδιών απέναντι στους πρόσφυγες και τους μετανάστες;

Ε.Σ. Ποτέ δεν αρκεί ένα βιβλίο.

Βεβαίως με τα βιβλία γινόμαστε καλύτεροι, θεωρώ. Έχουν γίνει και έρευνες, διάβαζα κάπου πρόσφατα. Η λογοτεχνία αυξάνει την ενσυναίσθηση.

Αλλά μακάρι να αρκούσε ένα βιβλίο. Εμείς, με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ, κάναμε και την προσπάθεια να βγάλουμε παιδαγωγικό υλικό, με βάση την ιστορία. Το οποίο θα αναρτηθεί στο site της Ύπατης Αρμοστείας. Εκεί μπορεί να βρει ο εκπαιδευτικός και άλλο υλικό, πολύ καλό, για το θέμα. Αξίζει να το ψάξουν οι εκπαιδευτικοί.

Βεβαίως, να το πούμε, όσο το πρόβλημα δε λύνεται στη ρίζα του, όσο υπάρχουν πόλεμοι, και όσο θεωρείται «λύση» το να αυξάνεις του βομβαρδισμούς, τόσο το κύμα των προσφύγων θα αυξάνει και τόσο οι αντοχές των τοπικών κοινωνιών θα δοκιμάζονται.

Ν.Κ. Επομένως το βιβλίο σας δίνει μια πολύ καλή αφορμή στους εκπαιδευτικούς να πραγματοποιήσουν ένα σύνολο δραστηριοτήτων με τους μαθητές τους. 

Ε.Σ. Ναι αλλά για να πετύχουν αυτές οι δραστηριότητες, πρέπει να τις κάνει με κέφι ο εκπαιδευτικός. Να του δίνουν φτερά του ίδιου. Έτσι μόνο. Και να είναι διατεθειμένος να ρισκάρει. 

Ν.Κ. Η εννιάχρονη Aisyah (Αϊσέ), η ηρωίδα του βιβλίου είναι από το Αφγανιστάν.  Ωστόσο, η Αϊσέ  μας φέρνει στο νου όλα εκείνα τα παιδιά που το καλοκαίρι που μας πέρασε έφτασαν στη χώρα μας και σε άλλες χώρες της Δύσης ζητώντας άσυλο.  Μας φέρνει, επίσης, στο νου τους μαθητές και μαθήτριες των δημοτικών σχολείων που έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι και αντιμέτωπες με τη διαφορετικότητα τους. Τέλος, μας φέρνει στο νου τη βουβή ιστορία όλων αυτών των ανθρώπων που τρέπονται σε φυγή με την ελπίδα να περπατήσουν κάποτε ελεύθερα και ακίνδυνα.  Ποιες ήταν οι δικές σας σκέψεις σας  όταν γράφατε το βιβλίο; 

Ε.Σ. Ο ξένος μέσα μας.
Όπως λέτε υπάρχουν τόσες περιπτώσεις προσφυγιάς, αναγκαστικής εγκατάλειψης της πατρίδας, εκτοπισμών… Για τα παιδιά ακόμη και μια μετακόμιση είναι ένας μικρός εκτοπισμός. Τηρουμένων των αναλογιών βεβαίως! Άρα τι κάνουμε εμείς, οι άλλοι, που δεχόμαστε τον ξένο στον τόπο μας; Τον νεοφερμένο στο σχολείο ή στη γειτονιά; Ιδίως όταν αυτός είναι και αλλοδαπός. Ποια είναι η στάση μας απέναντί του;
Στην αρχή πάντα ο διαφορετικός είναι απωθητικός. Θέλουμε να ανήκουμε και ο ξένος μας ταράζει. Μας θυμίζει τον ξένο μας εαυτό, αυτόν που πιθανόν δεν γίνεται αποδεκτός από το σύνολο. Γι’ αυτό δε θέλουμε να ταυτιστούμε μαζί του, ούτε καν να τον προσεγγίσουμε.

Μήπως όμως η ανάκληση του άλλου μας εαυτού, του για πάντα ξένου, που υπάρχει μέσα σε όλους μας, είναι ο δρόμος για να δημιουργήσουμε γέφυρες αντί χάσματα;

Ν.Κ. Μιλώντας για χάσματα, όταν διαβάζουμε τις σκέψεις της Αϊσέ διακρίνουμε δύο κόσμους που συγκρούονται. Η Ζαχράν η κούκλα της και η στάμπα της Μπάρμπι πάνω στην τσάντα της Άννας.  Το μπαμ μπουμ από τις βόμβες και η σούπερ γομολάστιχα της Μαρίας σε σχήμα φράουλας. Ο καπνός και οι φωνές στους δρόμους της Καμπούλ και τα μαθήματα ελληνικών στο Σύλλογο. Η Μπαντριά και η Ντελαράμ που έχασαν τους μπαμπάδες τους και το γλυκό χαμόγελο της κυρίας Περσεφόνης της δασκάλας γυμναστικής. Το πέρα δώθε τόσες μέρες στην καρότσα, το κλάμα και τα μοιρολόγια και εκείνη η αηδιαστική λευκή σάλτσα που τη λένε τζατζίκι. Το τραυματικό παρελθόν και το ξένο παρόν και ανάμεσά τους η μικρή Αϊσέ.  Τελικά κυρία Σβορώνου, ποιος από τους δύο κόσμους θα επικρατήσει;

Ε.Σ. Μακάρι να επικρατήσει η ειρήνη, η γαλήνη, ο κόσμος των χρωμάτων. Οι ψυχολόγοι είναι πιο αρμόδιοι να μας πούνε για τα βιώματα αυτών των παιδιών και τις επιπτώσεις τους. Από τα λίγα που διαβάζουμε και ξέρουμε, φαντάζομαι ότι δε θα είναι εύκολο να διαχειριστούν τα τραύματα και τις δύσκολες μνήμες που έχουν χαραχθεί μέσα τους.

Ευτυχώς πολλοί από τους πρόσφυγες και τους μετανάστες βρίσκουν το δρόμο τους στην ξένη χώρα και μάλιστα μπορεί να πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους για μια καλή και δημιουργική ζωή.

Σημασία έχει να μη στερηθούν το δικαίωμα στην εκπαίδευση.

Είδατε τις πρωτιές φέτος στις Πανελλήνιες…Ανάμεσά τους ένας πρόσφυγας από την Αφρική, ο 20χρονος Ζυλιέν,  που δεν είχε μια εύκολη ζωή… 

Ν.Κ. Στις πρώτες σελίδες του βιβλίου η Αϊσέ μας περιγράφει πώς τα παπούτσια της έγιναν η αιτία να την κοροϊδέψουν οι συμμαθητές της ενώ βρίσκονταν στο προαύλιο για το μάθημα της γυμναστικής. Εάν βρισκόσασταν στη θέση της κυρίας Περσεφόνης, πως θα αντιδρούσατε;

Ε.Σ. Θα ήθελα να είχα την ετοιμότητα της αληθινής κυρίας Περσεφόνης! Που δεν το έκανε θέμα και κρυφά και διακριτικά συγκέντρωσε παπούτσια και άλλα είδη για όλα τα παιδιά στο σχολείο που είχαν ανάγκη.

Το χειρότερο είναι να αρχίσεις να κάνεις κήρυγμα περί αλληλεγγύης στα παιδιά.

Επίσης ένα άλλο που κάνω εγώ συχνά, όταν συναντώ στα παιδαγωγικά εργαστήρια παιδιά που με τον έναν ή άλλον τρόπο είναι διαφορετικά και απομονωμένα από την ομάδα, είναι να ανοίγομαι η ίδια, να βρίσκω ευκαιρία να αναφέρομαι στις δικές μου εμπειρίες όπου ένιωσα εκτός της ομάδας. Χωρίς να το κάνω θέμα. Απλώς περνάει κι αυτό μέσα μαζί με τα άλλα αλλά νομίζω κάνει σιωπηλά τη δουλειά του ένα τέτοιο άνοιγμα. 

Ν.Κ. Στην παγκόσμια λογοτεχνία συναντάμε πολλά παπούτσια με μαγικές ιδιότητες: από τα κόκκινα παπούτσια της Ντόροθυ και  το γοβάκι της Σταχτοπούτας μέχρι τις μπότες του παπουτσωμένου γάτου.  Τα παπούτσια της Αϊσέ έχουν κι εκείνα τις μαγικές τους ιδιότητες. Τη φέρνουν κοντά στη γιαγιά της που έμεινε πίσω στο Αφγανιστάν, ήταν το δώρο που έκανε στην Αϊσέ για τα γενέθλιά της. Ποια μαγική ιδιότητα θα θέλατε να έχουν τα δικά σας παπούτσια; 

Ε.Σ. Τα δικά μου μαγικά παπούτσια θα ήθελα να βγάζουν φτερά, ώστε να γίνεται κυριολεξία η φράση «θα πεταχτώ από το σπίτι σου να σε δω», αφού ποτέ δεν πετιέμαι γιατί θα μπλέξω στην κίνηση!

Ν.Κ. Αλήθεια, ποιον σκέφτεστε όταν γράφετε τα βιβλία σας; Ποιος είναι ο φανταστικός σας αναγνώστης;

Ε.Σ. Εγώ παιδί.

Ν.Κ. Τους τελευταίους μήνες το προσφυγικό ζήτημα μας απασχόλησε περισσότερο από ποτέ. Στην εισαγωγή του βιβλίου γράφετε πως «ακόμα και τα σκληρά καρύδια έχουν μέσα τους μαλακή ψίχα», επομένως χρειάζονται την υποστήριξη των δασκάλων, των συμμαθητών τους, της κοινωνίας. Πως μπορούμε μικροί και μεγάλοι από απλοί θεατές να γίνουμε κάτι περισσότερο;

Ε.Σ. Ευτυχώς υπάρχει ένα μεγάλο κίνημα εθελοντισμού και προσφοράς. Υπάρχουν οργανώσεις όπως «Το χωριό του Όλοι μαζί» στη Μυτιλήνη, η Αγκαλιά, στο ίδιο νησί, στην Αθήνα οργανώσεις όπως το Praxis και πολλές άλλες. Υπάρχει και η βοήθεια που μπορεί να δώσεις εκτός οργανώσεων. Ένα σχολείο π.χ. μπορεί να συγκεντρώσει ρούχα, τρόφιμα και παιχνίδια για μια δομή που φιλοξενεί πρόσφυγες. Είναι πάρα πολύ εύκολο να βοηθήσεις σήμερα.
Εκτός από υλικά αγαθά, μπορεί να μοιραστείς  χρόνο μαζί με τα παιδιά, εφόσον υπάρχει μια δομή όπου μπορεί να γίνει αυτό. Μπορεί να ψάξει κανείς να δει αν υπάρχει αυτή η ανάγκη σε μια δομή και να δει αν μπορεί να πάει, ως τάξη, π.χ., και να περάσει χρόνο παίζοντας παιχνίδια με αυτά τα παιδιά.

Επίσης μπορούμε να πάρουμε από αυτούς τους ανθρώπους, όχι μόνο να δώσουμε! Να πάρουμε παράδειγμα γενναιότητας και μεγαλοφροσύνης. Όπως από τη Ντούα αλ Τζαμέλ, την νεαρή κοπέλα 19 ετών από τη Συρία η οποία κράτησε στη ζωή ένα κοριτσάκι 17 μηνών, παραμένοντας στη θάλασσα επί τέσσερις ημέρες μετά το ναυάγιο του δουλεμπορικού και η οποία βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών. 

Ν.Κ. Το βιβλιοπωλείο BOOKS & TOYS στα πλαίσια του φεστιβάλ BOOKPOINTS που ξεκινά τον Οκτώβριο στη Θεσσαλονίκη επέλεξε το βιβλίο σας για να μας ταξιδέψει στην ελπίδα. Το «Ταξίδι» είναι η φετινή θεματική του φεστιβάλ και κάθε βιβλιοπωλείο BOOKPOINT  έχει επιλέξει κι ένα διαφορετικό προορισμό. Που αλλού μας ταξιδεύει το βιβλίο;

Ε.Σ. Στο Αφγανιστάν, στα βαθύτερα συναισθήματά μας, στη φαντασία, στο έργο της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, στις χώρες που έχουν πόλεμο, στα παιδιά του πολέμου, στο λεπτό σύνορο ανάμεσα στον Πόλεμο και την Ειρήνη.

Αϊσέ σημαίνει Ζωή. Όχι, μη με λέτε Ζωή! Αϊσέ να με λέτε! Κι ας δυσκολεύεστε», είναι η φράση που μου έμεινε από το βιβλίο της Ελένης Σβορώνου.  Θα δυσκολευτούμε αλλά θα πρέπει να προσπαθήσουμε. Η  Αϊσέ μας αφηγείται την ιστορία της με ειλικρίνεια και αυθορμητισμό. Γι’ αυτό και μας κάνει γρήγορα να τη συμπαθήσουμε. Αλλά και τα παιδιά που θα διαβάσουν την ιστορία θα εκπλαγούν με το πόσα τους ενώνουν με τη μικρή Αϊσέ. Τελικά, ίσως την επόμενη φορά που θα συναντήσουμε κάποιο παιδί πρόσφυγα  να δοκιμάσουμε  να μπούμε στα παπούτσια του. 

Ντέμη Κουτσοσταμάτη

dkoutsostamati@gmail.com

 

 

Σκληρό καρύδι, της Ελένης Σβορώνου (εκδόσεις Καλειδοσκόπιο)

Εικονογράφηση: Ευαγγελία Γουτιάνου

Η έκδοση του βιβλίου πραγματοποιήθηκε με τη συνεργασία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες

Ακολουθήστε τα BOOKPOINTS στο ταξίδι τους κάνοντας κλικ εδώ! 

Αν θέλετε να μάθετε πρώτοι τα νέα των BOOKPOINTS γραφτείτε στο newsletter τους στέλνοντας e-mail στο bookpointsevents@gmail.com