Γράφει η Καλλιόπη Εμμανουηλίδου, Συμβουλευτική- εκπαιδευτική ψυχολόγος και συγγραφέας παιδικών βιβλίων | www.psycho-logos.net

Είμαστε όλοι μας δημιουργικοί; Κάποιοι επιστήμονες έχουν υποστηρίξει ότι όλοι μας είμαστε εν δυνάμει δημιουργικοί, απλώς στην πορεία της ζωής μας ορισμένοι παράγοντες καταπνίγουν τη δημιουργικότητά μας και μας κάνουν πιο συμβατικούς, λιγότερο ευρηματικούς και με έναν τρόπο σκέψης που συγκλίνει προς το συνηθισμένο και δε γεννά νέες ιδέες. Μάλιστα έχει παρατηρηθεί ότι η εισαγωγή στο σχολείο «φρενάρει» πολύ τη δημιουργική ορμή, γιατί – όπως είναι φτιαγμένο το εκπαιδευτικό σύστημα- τα παιδιά εκεί μαθαίνουν πώς να συμμορφώνονται σε ασφυκτικούς κανόνες και περιορισμούς παρά να αφήνουν ελεύθερη τη σκέψη τους. Στο σχολείο υπάρχει μια μόνο σωστή απάντηση, ενώ τα παιδιά «ταΐζονται» συχνά με έτοιμη γνώση από μια φιγούρα αυθεντίας. Τη γνώση αυτή καλούνται να την αναπαράγουν μέσα από μηχανική απομνημόνευση, πράγμα που κάνει τον «μυ» της δημιουργικής σκέψης να ατροφεί.

Η δημιουργικότητα ανθεί, όταν το παιδί ζει και αναπτύσσεται σε ένα περιβάλλον αγάπης και ασφάλειας. Έτσι, εμπόδιο στη δημιουργική ορμή αποτελεί η έλλειψη αγάπης και ψυχικής ασφάλειας, καθώς και ένα περιβάλλον στο οποίο δεν ικανοποιούνται οι βασικές ανθρώπινες ανάγκες (π.χ. καταστάσεις φτώχιας, πείνας κτλ.). Η δημιουργικότητα χρειάζεται ενθάρρυνση, οπότε μια παιδαγωγική προσέγγιση που δεν αφήνει αρκετή ελευθερία στη σκέψη και τις δραστηριότητες οδηγεί σε ατολμία και δειλία. Τα πολλά «μη» και «πρέπει» μαθαίνουν το παιδί να υπακούει κανόνες και να μη σκέφτεται έξω από τις κατεστημένες νόρμες της ζωής. Η δημιουργικότητα δε χρειάζεται καθοδήγηση αλλά εμπιστοσύνη, ώστε το παιδί να αφεθεί να εξερευνήσει τον κόσμο ακολουθώντας τις δικές του ιδέες και ψάχνοντας να βρει απαντήσεις στα ερωτήματα που σκέφτεται. Ο γονιός και ο εκπαιδευτικός είναι διακριτικοί συνοδοιπόροι και διευκολύνουν τη γένεση ερωτημάτων με τρόπο όμως όχι κατευθυντικό.

Οι υπερβολικές επικρίσεις και διορθώσεις στα κατορθώματα του παιδιού («δεν το έκανες σωστά») παγιδεύουν την παιδική σκέψη σε μια νοοτροπία ότι κάτι είναι ή σωστό ή λάθος και δεν την αφήνουν να σκεφτεί εναλλακτικές λύσεις και πρωτότυπες ιδέες που να ξεφεύγουν από το συνηθισμένο. Ταυτόχρονα η επικριτική στάση μειώνει την αυτοπεποίθηση, η οποία αποτελεί απαραίτητο εφόδιο για να αφήσει ένα παιδί πιο ελεύθερη τη σκέψη του. Άλλωστε ούτε ο γονιός ούτε ο δάσκαλος δεν είναι αλάθητες αυθεντίες. Είναι δύσκολο για τον «μεγάλο» να αντέξει την αμφισβήτηση, αλλά κάτι τέτοιο θα αποτελέσει ένα μεγάλο δώρο για το παιδί που χρειάζεται να καλλιεργήσεί όχι την έλλειψη σεβασμό και την αλαζονεία, αλλά την τόλμη να αμφισβητήσει, να προβληματιστεί και να αναπτύξει κριτική σκέψη. Έτσι, το παιδί δεν προσκολλάται στην ασφάλεια της μιας, αποδεκτής και σωστής απάντησης, αλλά νιώθει ότι του δίνεται το δικαίωμα και η ελευθερία να σκέφτεται διαφορετικά.

Ο άνθρωπος έχει μια mobile.ae.org φυσική τάση για περιέργεια και δημιουργίες ερωτημάτων. Ένα από τα συνηθέστερα λάθη που κάνουν οι γονείς είναι να «καπακώνουν» τις ερωτήσεις, πολλές φορές κουρασμένοι από τις πολλές ερωτήσεις ή αμήχανοι που δεν έχουν απαντήσεις για όλα. Η φράση «σταμάτα να κάνεις ερωτήσεις» θα κάνει το παιδί να μειώσει το ενδιαφέρον και την περιέργειά του για τον κόσμο. Γονείς και εκπαιδευτικοί χρειάζονται να «φυτεύουν» απορίες και ερωτήματα για τον κόσμο (π.χ. «τι πιστεύεις ότι είναι αυτές οι τρύπες στο χώμα;», «από πού να έρχεται το νερό που βγαίνει από τη βρύση;» κτλ.) και μάλιστα να ενθαρρύνουν τη γέννηση όσο πιο πολλών εναλλακτικών απαντήσεων («τι άλλο λες να συμβαίνει;»).

Ένας ακόμα παράγοντας που αποθαρρύνει τη δημιουργική σκέψη είναι η τελειομανία. Το να προσπαθεί ένα παιδί να κάνει το «σωστό», το αψεγάδιαστο, παγιδεύει τη σκέψη του και βάζει τη διαδικασία σε καλούπια, ενώ το εμποδίζει από το να αφεθεί και να αφήσει η σκέψη του ανοιχτή σε νέες ιδέες και δραστηριότητες. Συχνότερο από την τελειομανία είναι το άγχος, που συχνά αντικατοπτρίζει έναν απαιτητικό γονέα που ποτέ δε μένει ευχαριστημένος και είναι περισσότερο διορθωτικός παρά ενθαρρυντικός. Ο γονιός οφείλει να αφήσει το παιδί να κάνει λάθη, να πειραματιστεί, να μάθει την αξία της προσπάθειας και της αποτυχίας. Επίσης, ένα ιδιαίτερα ανταγωνιστικό περιβάλλον μπορεί να κάνει ένα παιδί να διοχετεύει την ενέργειά του στην επίτευξη στόχων και όχι στην ελεύθερη έκφραση και την καλλιέργεια της φαντασίας. Ανταγωνισμός ενδέχεται να αναπτυχθεί ανάμεσα στα αδέρφια σε μια οικογένεια αλλά και με τους συμμαθητές στο σχολείο.

Τέλος, σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν τα πρότυπα. Δεν μπορούμε να περιμένουμε από το παιδί μας να γίνει δημιουργικό, όταν εμείς ακολουθούμε πάντα την πεπατημένη, δεν τολμάμε να δοκιμάσουμε διαφορετικά πράγματα, είμαστε συμβατικοί και σκεφτόμαστε με βάση καλούπια και κανόνες.

Όπως όμως υπάρχουν πολλοί τρόποι να εμποδίσουμε τη δημιουργική σκέψη στα παιδιά μας, έτσι υπάρχουν και πολλοί τρόποι να την καλλιεργήσουμε! Και αυτούς θα τους δούμε σε επόμενο άρθρο!

Λίγα λόγια για την Καλλιόπη Εμμανουηλίδου

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη και μεγάλωσε στην Κατερίνη. Έπαιξε, ζωγράφισε, διάβασε, έπαιξε μουσική, τραγούδησε, μαγείρεψε, γέλασε, σκέφτηκε, έγραψε ιστορίες και ποιηματάκια, έφτιαξε κατασκευές αλλά και μαγικά φίλτρα από ροδοπέταλα και γκαζόν, που έκαναν καλά τους ανθρώπους. 

Με αυτά τα εφόδια στις αποσκευές της έφυγε στα Ιωάννινα και έπειτα στη Μ.Βρετανία, όπου σπούδασε, επιμορφώθηκε και εργάστηκε. Το 2007 επέστρεψε στη Θεσσαλονίκη, όπου και πάλι ζωγραφίζει, διαβάζει, παίζει μουσική, τραγουδάει, μαγειρεύει, γελάει, σκέφτεται, φτιάχνει κατασκευές. Αντί να φτιάχνει μαγικά φίλτρα, γράφει βιβλία για τους ανθρώπους και εργάζεται ως ψυχολόγος και επιμορφώτρια.»

θα τη βρείτε στο Οξυγόνο, σε μια πρωτότυπη Σχολή γονέων!

Απαγορεύεται η αναδημοσίευση του άρθρου χωρίς την έγκριση των Πυγολαμπίδων στο Κλουβί

photo via