Τι γίνεται όταν η γλώσσα γίνεται γέφυρα για να συναντήσει ένας έφηβος τον εαυτό του; Γιατί είναι ωφέλιμο η γλώσσα να συστηθεί ξανά στα παιδιά μέσα στο σχολικό περιβάλλον; Πώς θα μπορούσε η σχολική τάξη να γίνει πιο λειτουργική, πιο φιλική, πιο συμπεριληπτική;

Η Στέλλα Τενεκετζή είναι εκπρόσωπος της Electra Social Company και δημιουργός του βιωματικού εκπαιδευτικού προγράμματος «MY KEYWORDS_ είμαι οι λέξεις μου», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και υλοποιήθηκε την τρέχουσα σχολική χρονιά μέσα από μια διευρυμένη συνεργασία με το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο. Τη συναντήσαμε στη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, όπου σύστησε τη μέθοδό της. 

Στη συνέντευξη αυτή, μας μιλά για τη βαθιά της πίστη στη δύναμη των λέξεων, την προσωπική της διαδρομή, τις προκλήσεις του εκπαιδευτικού συστήματος, αλλά και την ανάγκη να ξαναδούμε την εκπαίδευση και τη γλώσσα με νέα, ουσιαστικά μάτια.

Μια συνέντευξη της Στέλλας Τενεκετζή στην Ιωάννα Σεραφειμίδου

Καταρχάς, πώς γεννήθηκε η ιδέα για το “MY KEYWORDS_ είμαι οι λέξεις μου”;

Η ιδέα πέρασε πολλά στάδια, πολλές δοκιμές, δεν ήταν από αυτές που εμφανίστηκαν ξαφνικά ολόκληρες – ναι, υπάρχουν και τέτοιες! Το ασκησιολόγιο της άρχισε να χτίζεται το 2016 και φέτος βρήκε την ισορροπία του, απέκτησε τα χαρακτηριστικά της μεθόδου. Το “MY KEYWORDS_είμαι οι λέξεις μου” είναι το δεύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που δημιουργήσαμε για τη σχολική κοινότητα. Ωρίμασε μέσα από την εφαρμογή του σε ετερόκλητα περιβάλλοντα. Καθοριστική ήταν η διδασκαλία σε δίγλωσσα και τρίγλωσσα παιδιά στο Λονδίνο όπως και τα εργαστήρια γραφής και οι ομάδες ενδυνάμωσης που πραγματοποιήσαμε εντός Ελλάδας με εξαιρετικές συνεργάτιδες. 

Περισσότερα για το ιστορικό του μπορείτε να δείτε και εδώ. 

Πείτε μας λίγα λόγια για το εκπαιδευτικό πρόγραμμα “KEYWORDS” στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο.

Η δράση σχεδιάστηκε για έφηβους μαθητές με στόχο την ενδυνάμωση και την ανάπτυξη επικοινωνιακών δεξιοτήτων μέσα από δύο συναντήσεις – στάδια. Στο πρώτο στάδιο τα παιδιά έγραψαν το δικό τους προφορικό ποίημα (spoken word poetry). Στο δεύτερο, με την καθοδήγηση της Αλίκης Δουρμάζερ, διδάχτηκαν βασικές αρχές μη λεκτικής επικοινωνίας για τη σωματική υποστήριξη του λόγου τους.

 

Πώς υποδέχτηκε το Βαφοπούλειο την πρόταση; Συνέβαλε στην διάχυση του προγράμματος;

Η συνεργασία ήταν καταλυτική και καταπληκτική. Πρόκειται για συνδιοργάνωση και όχι για απλή φιλοξενία. Πιστεύω πολύ στον συντονισμό διαφορετικών ανθρώπων και φορέων – όταν συναντιούνται πολλαπλές οπτικές, γίνεται ουσιαστικότερη δουλειά και πολύ πιο απολαυστική. Αυτό ακριβώς συνέβη στα Keywords.

 

Τι σημαίνει για εσάς “είμαι οι λέξεις μου”; Ποια είναι η βαθύτερη φιλοσοφία πίσω από αυτό;

Για να σηκώσει ανάστημα μια προσωπικότητα, ένα άτομο δηλαδή που ξέρει να νιώθει, χρειάζεται να διαμορφώσει τη δική της ερμηνεία για τα πράγματα. Να βρει, δηλαδή, τις λέξεις που την εκφράζουν, τις λέξεις που την αντιπροσωπεύουν και να εστιάσει σε αυτές. Να τις νοηματοδοτήσει εκ νέου έτσι ώστε, μέσα από αυτές, να μπορεί να αντιληφθεί την μοναδικότητά της – μέσα σε έναν κόσμο μάλιστα που δεν ενισχύει αυτό. Και όλα αυτά επειδή οι λέξεις είναι κάτι μετρήσιμο. Ειδικά οι γραπτές. Μπορεί το άτομο να δει τον εαυτό μέσα από τις λέξεις που χρησιμοποιεί. Να τον αναλύσει, να τον ουσιαστικοποιήσει έτσι ώστε, σε κάθε χρονική στιγμή, να μπορεί να τον αναπτύσσει.

Αυτό ακριβώς συνοψίζει η φράση «είμαι οι λέξεις μου». Την ιδέα ότι η γλώσσα -που είναι και ο ισχυρότερος κώδικας επικοινωνίας- δεν είναι απλώς ένα εργαλείο μεταφοράς πληροφοριών, αλλά το μέσο με το οποίο συγκροτείται η προσωπική ταυτότητα.

Ποιο ήταν το προσωπικό σας κίνητρο;

Η δική μου δυσκολία να με εντοπίσω. Ειδικά κατά την διάρκεια της εφηβείας. Την θυμήθηκα ξανά όταν τα παιδιά μου έφτασαν σε αυτήν την ηλικία. Είναι νευραλγική η εφηβεία — ολόκληρος ο εαυτός γκρεμίζεται και ξαναχτίζεται. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο πιστεύω ότι είναι και μια πολύ μεγάλη ευκαιρία. Για τα ίδια τα παιδιά, τους γονείς αν θέλουν να διορθώσουν λάθη διαπαιδαγώγησης, τους καθηγητές, το σχολείο.

 

Μπορούν οι λέξεις να αλλάξουν τη ζωή ενός παιδιού;

Καθηγητές, συντονιστές αλλά και συμμετέχοντες το είδαμε ξεκάθαρα κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Συστήσαμε ξανά τη γλώσσα στα παιδιά ως μέσο προσωπικής έκφρασης, την συστήσαμε εκ του μηδενός για την ακρίβεια: oι λέξεις της στην υπηρεσία των βιωμάτων των παιδιών και όχι στην υπηρεσία π.χ. της παπαγαλίας. Και μετά έγιναν θαύματα! Η μέθοδος γραφής που αναπτύξαμε, αυτό που πρώτα απ’ όλα κάνει, είναι ότι αντιμετωπίζει τη γραφή ως άσκηση ελευθερίας.

 

Νιώθετε ότι τα παιδιά έχουν ανάγκη από έναν νέο λεξιλογικό χάρτη;

Όλες και όλοι μας, μικροί και μεγάλοι, έχουμε αυτήν την ανάγκη σταθερά. Η γλώσσα είναι σχέση πρώτα με τον ίδιο μας τον εαυτό. Και όπως κάθε σχέση θέλει την φροντίδα της, τη συνεχόμενη επικαιροποίησή της. Όλα τα παραπάνω με δεδομένο ότι, σταθερά, δύο είναι τα ζητούμενά μας. Πρώτον, ότι θέλουμε να ζήσουμε και όχι να επιβιώσουμε. Δεύτερον, ότι θέλουμε να ζήσουμε μαζί με τους άλλους ανθρώπους, δίπλα τους. Μια αλληλεγγύη ως αλληλοανάγκη.  

 

Υπάρχει κάποια φράση παιδιού που σας συγκίνησε;

«Όσο αγκαλιάζω εμένα αγκαλιάζω και τους άλλους, όσο αγκαλιάζω τους άλλους αγκαλιάζω καλύτερα εμένα». Και σε αυτήν τη φράση, το δικό μου μυαλό εστιάζει στη λέξη «καλύτερα».

 

Πώς βίωσαν τα παιδιά το πρόγραμμα;

Με πολύ υψηλό ποσοστό απόλαυσης και συγκέντρωση. Ακόμη και τα παιδιά με έντονη διάσπαση προσοχής. Δήλωσαν επανειλημμένα ότι γνώρισαν αλλιώς τους συμμαθητές τους και ήρθαν σε επαφή με τα συναισθήματά τους χωρίς ενοχές.

 

Ποιες είναι οι προκλήσεις στην αυτοέκφραση των εφήβων σήμερα;

Η ψηφιακή επικοινωνία φαινομενικά ενισχύει την εξωτερίκευση, αλλά η αυτοέκφραση προϋποθέτει αυθεντικότητα. Ο ασύγχρονος, αποστασιοποιημένος χαρακτήρας των social media ενισχύει την έλλειψη φυσικής παρουσίας. Αυτή η μη εξάσκηση στη δια ζώσης επικοινωνία κάνει δυσκολότερη την έκφραση και τον εντοπισμό της ταυτότητας. Τα Keywords λειτουργούν ως ένα δημιουργικό αντίβαρο σε αυτή την πρόκληση της εποχής, αυτός ήταν και ο στόχος μου άλλωστε κατά τον σχεδιασμό του προγράμματος.

Ξέρετε, η κουλτούρα της (συναισθηματικής) σιωπής έχει πολλές και διαφορετικές ρίζες. Σήμερα, νιώθω ότι η πιο ισχυρή είναι ότι είμαστε μέλη μια τεχνολογικά προχωρημένης κοινωνίας. Μπορούμε πολύ εύκολα να χάσουμε την προσωπική και ανθρώπινη φωνή μας, ατομικά και συλλογικά, μέσα σε αυτό το τόσο ισχυρό σύστημα.

Ποια είναι η θέση του εκπαιδευτικού στο “MY KEYWORDS _ είμαι οι λέξεις μου”;

Γίνεται μαθητής. Κερδίζει, δηλαδή, ξανά την οπτική του μαθητή, αλλά και την εμπειρία μιας λειτουργικής τάξης χωρίς εξουσία. Το πρόγραμμα είναι πρωτίστως μια ουσιαστική δημοκρατική εμπειρία που βασίζεται στην ακλόνητη εμπιστοσύνη σε κάθε μέλος της ομάδας-τάξης.  

 

Πώς μπορούμε να στηρίξουμε τους εκπαιδευτικούς να τολμούν καινοτομίες;

Να ενδιαφερθούμε έμπρακτα για το σχολείο, να συμβάλλουμε, από τη θέση που έχουμε, στη βελτίωση του θεσμού. Να στηρίξουμε την ουσιαστική επιμόρφωσή των εκπαιδευτικών. Είναι απαραίτητη η ενδυνάμωσή τους προκειμένου να μπορούν να προσφέρουν. Και την έχουμε τόσο πολύ ανάγκη την προσφορά τους σε συλλογικό επίπεδο.

 

Υπάρχει πρόβλεψη ή σκέψη να δημιουργηθεί μια εκπαίδευση/επιμόρφωση για εκπαιδευτικούς ώστε να υλοποιούν το πρόγραμμα αυτό στις δικές τους τάξεις;

Αυτό ακριβώς ήταν το αίτημα των περισσότερων εκπαιδευτικών μετά την παρακολούθηση του προγράμματος. Εντόπισαν στο πρόγραμμα «μια σειρά επικοινωνιακών εργαλείων», όπως σημείωσαν στην ανατροφοδότηση. Σχεδιάσαμε το ανάλογο εκπαιδευτικό αφήγημα και άμεσα θα υπάρχει ανάλογη ενημέρωση – πρόσκληση προς τα σχολεία. 

Όσοι εκπαιδευτικοί ή φορείς ενδιαφέρονται να ενημερωθούν πρώτοι όταν ανοίξουν οι αιτήσεις συμμετοχής, μπορούν να δηλώσουν το ενδιαφέρον τους, ώστε να μπουν στη σχετική λίστα και να λάβουν εγκαίρως όλες τις πληροφορίες.

Έχετε δει παραδείγματα όπου ένας εκπαιδευτικός “άνοιξε” πραγματικά τα φτερά του μέσα από το πρόγραμμα;

Ναι, πολλά! Και όλες αυτές οι στιγμές που άρχιζε να εκφράζεται το βαθύτερο δημιουργικό κομμάτι της/του κάθε εκπαιδευτικού ήταν συγκινητικές και εξαιρετικά πολύτιμες. Για να μην πω ότι έπαιρνε και το ολόθερμο χειροκρότημα των μαθητών.

Το πρόγραμμα έχει υλοποιηθεί αλλού;

Προς το παρόν εστιάσαμε στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχει ενδιαφέρον από άλλες πόλεις και το εξωτερικό, μεγάλη μας χαρά θα είναι να ταξιδέψουμε για αυτόν τον λόγο. 

 

Ποια είναι τα επόμενα βήματα; Έχετε οραματιστεί μια συνέχεια ή εξέλιξη του “MY KEYWORDS”;

Η μέθοδος των Keywords έχει ήδη εφαρμοστεί σε ποικίλα περιβάλλοντα δείχνοντας σταθερά τα συμπεριληπτικά χαρακτηριστικά της. Αναμφίβολα, η πιο αποκαλυπτική συνθήκη ήταν η εφαρμογή της σε σχολικά περιβάλλοντα, όπου η ανομοιογένεια της κάθε τάξης ανέδειξε τον βαθμό της ουσιαστικής συμπερίληψης του προγράμματος. Στην τάξη, η μέθοδος έδωσε ακαριαία χώρο ύπαρξης σε μαθήτριες και μαθητές που διαφορετικά περιθωριοποιούνται είτε λόγω συναισθηματικών δυσκολιών, είτε λόγω γνωστικών προκλήσεων, είτε λόγω αποσύνδεσης από το σχολικό πλαίσιο.

Οραματίζομαι την ένταξη της μεθόδου στο τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα, ώστε να λειτουργήσει ως εργαλείο καλλιέργειας συναισθηματικής νοημοσύνης και ενσυναίσθησης.

Ονειρεύεστε, δηλαδή, να γίνει κάτι θεσμικό. Πώς θα μπορούσε να ενταχθεί στο εκπαιδευτικό σύστημα;

Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί που συμμετείχαν στο πρόγραμμα διατύπωσαν την επιθυμία να εφαρμοστεί σε όλες τις τάξεις των σχολείων τους με την νέα σχολική χρονιά. Το πρόγραμμα των Keywords μπορεί να γίνει μια σταθερή εναρκτήρια πρακτική γιατι δημιουργεί σύνδεση, εμπιστοσύνη και αίσθηση ομάδας – θεμέλια για μια ουσιαστική σχολική εμπειρία. Μέσα από την αυτοέκφραση και την ενεργητική ακρόαση, ενισχύονται οι σχέσεις και μειώνονται οι εντάσεις.

Παιδιά που νιώθουν στο περιθώριο βρίσκουν χώρο να ακουστούν και να συμπεριληφθούν. Οι παραβατικές συμπεριφορές περιορίζονται, καθώς το κλίμα γίνεται πιο φιλικό και ασφαλές, η μάθηση διευκολύνεται όταν όλα τα παιδιά μιας τάξης νιώθουν ότι ανήκουν σε αυτήν. 

Το πρόγραμμα μπορεί να πραγματοποιηθεί είτε εντός του σχολείου, με μια συμβολική οικονομική συνεισφορά από τους συμμετέχοντες — καθώς καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από υποστηρικτές —, είτε στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, χωρίς κόστος, για περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων, στο πλαίσιο της φετινής στήριξης από τον Δήμο Θεσσαλονίκης.

Για επισκέψεις στο Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο, μπορείτε να επικοινωνήσετε τηλεφωνικά στο χχχ.
Για να φιλοξενήσει το σχολείο σας το πρόγραμμα, συμπληρώστε τη φόρμα ενδιαφέροντος εδώ.

 

Ποια λέξη θα αφήνατε ως “σπόρο” σε κάθε παιδί;

είμαι

 

Τι θα λέγατε σε έναν γονιό για την αυτοέκφραση του παιδιού του;

Ότι η αυτοέκφραση είναι η γέφυρα ανάμεσα στο μέσα και στο έξω. Όταν ένα παιδί μπορεί να εκφράζει αυτό που νιώθει, νιώθει αυτόματα ασφαλές. Κι αυτή η ασφάλεια είναι το πιο γερό θεμέλιο που μπορεί να έχει.

 

Τα δικά σας keywords αυτή την περίοδο;

διακοπές / ευγένεια / αγκαλιά / πανελλαδικές

“Ίσως τελικά το σημαντικότερο που μπορούμε να προσφέρουμε σε έναν έφηβο, δεν είναι μόνο απαντήσεις, αλλά τα σωστά εργαλεία για να διατυπώσει τις δικές του ερωτήσεις. Οι λέξεις που επιλέγουμε μάς διαμορφώνουν — και μπορούν να μας μεταμορφώσουν. Το πρόγραμμα “MY KEYWORDS” μάς το υπενθυμίζει με τρόπο απλό και βαθύ” Πυγολαμπίδες