Παράτασης έκθεσης έως Κυριακή 17 Ιουλίου 2022
Η μυθιστορηματική ζωή του σημαντικού Έλληνα γλύπτη μέσα από μια έκθεση που διατρέχει όλη του τη ζωή. Το μεγαλείο της τέχνης του, οι τρικυμίες και οι φωτισμένες στιγμές του μέσα από έργα που εκτίθενται για πρώτη φορά.
Το Τελλόγλειο Ίδρυμα Τεχνών Α.Π.Θ., είναι στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσει την παράταση της έκθεσης με τίτλο: «Γιανούλης Χαλεπάς: ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ», σε συμπαραγωγή με το Onassis Culture, έως και την Κυριακή 17 Ιουλίου 2022.
Η έκθεση επιχειρεί μια επανεκτίμηση ολόκληρου του έργου του «μεγάλου μοντέρνου» της νεοελληνικής γλυπτικής, μια διείσδυση στον τρόπο σκέψης του κάτω από το περίβλημα του μύθου που έχει δημιουργήσει η τραγική του μοίρα, η μυθιστορηματική ζωή του. Από την Τήνο, το εργαστήριο μαρμαρογλυπτικής του πατέρα του, το Σχολείο των Τεχνών στην Αθήνα, την Ακαδημία του Μονάχου, την τεράστια φήμη της Κοιμωμένης, το Ψυχιατρείο της Κέρκυρας, μετά από τα βασανιστικά μοναχικά χρόνια στην Τήνο την επάνοδο στη δημιουργία και την καθολική αναγνώριση και παραγωγή των τελευταίων χρόνων της ζωής του, ο Χαλεπάς αποκαλύπτεται: διαχρονικά θα αποτελεί σύμβολο ανόδου, πτώσης και αναγέννησης στον χώρο της δημιουργίας. Δούναι και Λαβείν -δάνειο όρων από τα κατάστιχα της πατρικής επιχείρησης, εκφράζει το αμφίδρομο δίνω-παίρνω της εικαστικής του πορείας, αναφορές, δάνεια, επιδράσεις από την παράδοση, από σύγχρονούς του καλλιτέχνες, από την αρχαιότητα, εμμονικές αναζητήσεις σε ζητήματα και αρχές γλυπτικής, νέες δημιουργίες, κτλ.
Το μεγαλύτερο σύνολο έργων του Χαλεπά, που ανήκει σήμερα στη Συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση, συμπληρώνεται στην έκθεση και στον κατάλογο με γλυπτά και σχέδια από μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στην Ελλάδα, όπως τη Συλλογή Έργων Τέχνης του Τελλογλείου, την Εθνική Πινακοθήκη Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, το Ίδρυμα Τηνιακού Πολιτισμού (ΙΤΗΠ) Τήνου και το Μουσείο Γιανούλη Χαλεπά Πύργου Τήνου.
Περισσότερα από 150 έργα, γλυπτά, σχέδια, εκμαγεία, σπάνιο αρχειακό υλικό και -για πρώτη φορά στο κοινό- κάποια έργα μαζί με το σύνολο των σωζόμενων σχεδίων στα κατάστιχα, παρουσιάζονται στον κατάλογο αναλυτικά σε θεματικές ενότητες, όπου τονίζεται η εσωτερική σχέση και διασύνδεση όλου αυτού του υλικού.
Το έργο του Χαλεπά χωρίζεται σε τρεις περιόδους:
- Η πρώτη περίοδος, 1870-1878, καλύπτει τα νεανικά του χρόνια μέχρι την εμφάνιση της αρρώστιας του.
- Η δεύτερη περίοδος, 1902-1930, καλύπτει τα χρόνια που έζησε και εργάστηκε στην Τήνο μετά την επάνοδό του από το Ψυχιατρείο της Κέρκυρας.
- Η τρίτη περίοδος ταυτίζεται με την εποχή που έζησε και δημιούργησε στην Αθήνα, δηλαδή τα χρόνια 1930-1938.
Στην έκθεση δίνεται έμφαση σε θέματα που ο Γιανούλης επέλεξε να δουλέψει σε όλη του τη ζωή: παρουσιάζονται μαζί και οι Μήδειες (μία από κάθε περίοδο), δέκα από τους 12 Σάτυρους και Έρωτα, το Παραμύθι της Πεντάμορφης κ.ά. Εμβληματικό για την περίοδο της Αθήνας είναι το γλυπτό Οιδίπους και Αντιγόνη. Εξαιρετικά επιτύμβια, αμφίπλευρα έργα, έργα σε σχέση με την αρχαιότητα, πορτρέτα και θέματα με τύπους καθημερινής ζωής, ολοκληρώνουν μια ανανεωμένη διεισδυτική περιδιάβαση στο έργο του. Πρώιμα έργα του στο Βουκουρέστι, καθώς και η ζωή του καλλιτέχνη στην Τήνο και στην Αθήνα, ζωντανεύουν με σπάνιο αρχειακό φωτογραφικό υλικό.
Στην έκθεση αυτή για πρώτη φορά παρουσιάζονται στο κοινό όλα μαζί τα κατάστιχα που σώζονται, με αναφορές και συνδέσεις -όπου υπάρχουν- με έργα της έκθεσης και όχι μόνο. Αναφέρονται στο εργαστήριο του πατέρα του και τη συνεργασία του με άλλους γλύπτες (Δημήτριος Φιλιππότης-Θεριστής σε μάρμαρο, επίσης στη συλλογή του Ιδρύματος Ωνάση), σε επιτύμβια στο Βουκουρέστι της α’ περιόδου κ.ά. Από τις σελίδες τους προέρχεται ο τίτλος ΔΟΥΝΑΙ-ΛΑΒΕΙΝ, που ταιριάζει με την παραγωγική διαδικασία στη γλυπτική του Γιανούλη (πρότυπα, επιρροές, νέες δημιουργίες).
Το ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ στις σελίδες των κατάστιχων, εκφράζει απόλυτα το πάρε-δώσε μορφών, θεμάτων, παραγγελιών και τις συνέπειές τους μέσα στο έργο του Χαλεπά, αλλά και του εργαστηρίου του πατέρα του: ανταλλαγές (δάνεια, αναφορές) με γλύπτες, σύγχρονούς του ή παλιότερων εποχών, που επηρεάζουν τις επιλογές, το έργο του, την καλλιτεχνική του δημιουργία. «Όποιος παίρνει δίνει και όποιος δίνει παίρνει», διατυπώνει σοφά ο Δημήτρης Μαρωνίτης για «την παραγωγική αξία που έχει στον καλλιτεχνικό τομέα η μέθοδος της αμοιβαιότητας».
«Σε όλο το έργο του Γιανούλη, το «αμφίδρομο» δίνω-παίρνω, κατά το ΔΟΥΝΑΙ και ΛΑΒΕΙΝ στα κατάστιχα λογαριασμών της επιχείρησης του πατέρα του, μοιάζει μοιραία να καθορίζει τη διαδικασία της δημιουργικής του πορείας, αποδεικνύοντας τη δύναμη της αμοιβαιότητας στον καλλιτεχνικό τομέα. «Λαβείν», δηλαδή δάνεια, αναφορές, επιδράσεις από έργα του πατρικού εργαστηρίου ή άλλους συνεργαζόμενους καλλιτέχνες (π.χ. αναφορές στον Ξυλοθραύστη του Φιλιππότη ή στο ανάγλυφο Καλλιβούρσου), ή από έργα της αρχαιότητας (προτομή Δημητρίου Πολιορκητή, μικρό κεφάλι κόρης από αττικό επιτύμβιο, Αφροδίτη Άργους κ.ά.), στα οποία στηρίζει συχνά το δικό του, νέο δημιούργημα. Αλλά και «Δούναι», δηλαδή νέα δική του δημιουργία, παραγωγή, στο πατρικό εργαστήριο, όπως η Κοιμωμένη, ο Σάτυρος και ο Έρωτας, το Άγαλμα κόρης (Πύργος Τήνου), το επιτύμβιο της οικογένειας Β. Φωτίου και η σημασία τους για τον Άγγελο στο Βουκουρέστι, τον Άγγελο στο Λεωνίδιο κ.ά. Επίσης, αυτοαναφορές σε έργα της πρώτης περιόδου, αλλά και, αργότερα στην Αθήνα, επιστροφές σε θέματα της Τήνου αναδεικνύουν –παρ’ όλους τους περιορισμούς που επιβάλλουν οι εξωτερικές δύσκολες συνθήκες της ζωής του– μια έντονη δημιουργικότητα με πληθωρικούς ρυθμούς, ιδιαίτερα στα τελευταία χρόνια της ωριμότητας, χωρίς σκοπιμότητες, εξωτερικούς συμβιβασμούς σε μόδες, μοντερνισμούς ή τεχνοτροπίες. Στο έργο του μοιάζει τελικά να αποτυπώνονται συμπυκνωμένα οι εσωτερικές διεργασίες ελευθερίας επιλογών και έκφρασης που χαρακτηρίζουν τη γνήσια δημιουργία στην τέχνη» αναφέρει χαρακτηριστικά στο κείμενό της η Γενική Διευθύντρια του Τελλογλείου Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά.
«Με την έκθεση ‘Δούναι και λαβείν’ τονίζονται οι ανταλλαγές ανάμεσα σε μορφές και μοτίβα στο έργο του Χαλεπά. Τα δάνεια και οι αναφορές σε γλύπτες σύγχρονούς του ή παλιότερων εποχών. Αυτή την ανατρεπτική δύναμη της αμοιβαιότητας είναι που αγκαλιάζει το Ίδρυμα Ωνάση. Τη δημιουργία του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά, ακόμη και όταν συγκρούεται με τους κανόνες που άλλοι έχουν θέσει. Μια περιγραφή για τον κόσμο, έξω από καλούπια, χωρίς βεβαιότητες, αλλά με πίστη στο προσωπικό πάθος. Ο Χαλεπάς μάς θυμίζει ότι πολλοί μπορούν να κατασκευάζουν, αλλά λίγοι δημιουργούν» αναφέρει στο κείμενο του καταλόγου ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Σ. Παπαδημητρίου.
Η έκθεση πλαισιώνεται από δίγλωσση έκδοση που θα είναι διαθέσιμη στο Τελλόγλειο, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και σε βιβλιοπωλεία, σε παραγωγή του τμήματος Εκδόσεων του Ιδρύματος Ωνάση και σχεδιασμό του Grid Office.
Στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων της έκθεσης θα πραγματοποιηθούν θεατρικά και μουσικά δρώμενα, διαλέξεις, ξεναγήσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, πάντα με την πιστή τήρηση των μέτρων που έχει θεσπίσει η πολιτεία για την αντιμετώπιση της πανδημίας.
Επιστημονική επιμέλεια έκθεσης και δίγλωσσης έκδοσης/καταλόγου: Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά, Γενική Διευθύντρια Τελλογλείου Ιδρύματος Τεχνών Α.Π.Θ., Ομότιμη Καθηγήτρια Σχολής Καλών Τεχνών Α.Π.Θ.
Σχεδιασμός έκθεσης: Παύλος Θανόπουλος, Σκηνογράφος.
Λίγα λόγια για τον Γιανούλη Χαλεπά
Ο Γιανούλης Χαλεπάς γεννήθηκε το 1851 στον Πύργο της Τήνου, σε έναν τόπο με ιδιαίτερη παράδοση στην τέχνη και ιδιαίτερα στη γλυπτική τον 19ο αιώνα: Φιλιππότης, Χαλεπάς, Βιτάλης, Σώχοι κ.ά., για να μείνουμε στα γνωστότερα ονόματα, κατάγονται από τον Πύργο, τα Υστέρνια, την περιοχή Πανόρμου Τήνου. Ήταν το πρώτο από τα έξι παιδιά του Ιωάννη Χαλεπά: Γιανούλης, Νικόλαος, Αριστοκλής, Πραξιτέλης, Κατερίνα και Αννεζούλα. Ο πατέρας του, Ιωάννης Χαλεπάς, αρχιτέκτονας-μαρμαρογλύπτης, δημιούργησε ένα από τα σημαντικότερα εργαστήρια μαρμαρογλυπτικής στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Σε αυτό το περιβάλλον μεγάλωσε ο Γιανούλης Χαλεπάς και ήρθε σε επαφή με την τέχνη του. Ο Γιανούλης σπούδασε γλυπτική στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα με τον Λεωνίδα Δρόση (1869-1872). Το 1873 με υποτροφία του Ιερού Ιδρύματος της Ευαγγελιστρίας Τήνου συνέχισε τις σπουδές του στην Ακαδημία του Μονάχου με καθηγητή τον Max Windmann. Το 1876 επέστρεψε στην Αθήνα, όπου άρχισε να εργάζεται στο πατρικό εργαστήριο. Το 1877, χρονιά της Κοιμωμένης, εμφανίστηκαν τα πρώτα συμπτώματα της ψυχικής αρρώστιας του. Ταξίδεψε στη Ιταλία μαζί με τον αδελφό του Νικόλαο το 1878-79 σε μια προσπάθεια να βελτιωθεί η υγεία του. Σταδιακή επιδείνωση οδήγησε στον εγκλεισμό του στο Ψυχιατρείο της Κέρκυρας το 1888. Μετά τον θάνατο του πατέρα του (τέλη του 1900) η μητέρα του τον έφερε στον Πύργο όπου έζησε στο πατρικό του σπίτι από το 1902 έως το 1930. Η μητέρα του ‒ η δύστυχη μάνα που συνδέει την τρέλα του με τη γλυπτική- πέθανε το 1916 και από το 1918 σώζονται χρονολογημένα έργα του. Επομένως υπάρχει μια διακοπή στο έργο του περίπου σαράντα χρόνια (1878-1918). Το 1925 έγινε έκθεση έργων του στην Ακαδημία Αθηνών, από την οποία βραβεύτηκε το 1927 με το Αριστείο των Τεχνών. Το 1928 έγινε δεύτερη έκθεση των έργων του στην Αθήνα από τον Βέλμο στο Άσυλο Τέχνης. Στις 24 Αυγούστου του 1930 η ανεψιά του Ειρήνη B. Χαλεπά (σύζυγος του Βασίλη) τον έφερε στην Αθήνα στο σπίτι της οδού Δαφνομήλη, όπου ο Χαλεπάς έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του σε ζεστό οικογενειακό περιβάλλον, δουλεύοντας με άνεση και έχοντας κερδίσει τη γενική αναγνώριση. Πέθανε στις 15 Σεπτεμβρίου του 1938.
