Τι σημαίνει ελεύθερα επιλεγόμενο, ακηδεμόνευτο παιχνίδι και πόσο σημαντικό είναι για τη δημιουργία ανεξάρτητων και υπεύθυνων παιδιών; Ποια είναι τα λάθη και τα τρωτά σημεία του εκπαιδευτικού μας συστήματος, και ποια τα αισιόδοξα βήματα που φέρνουν την αλλαγή;
Ο εμπνευστής του «Play on Early Education» και Διευθυντής του Κέντρου Προσχολικής Αγωγής «Dorothy Snot», Γιάννης Γιαννούδης, μας λύνει κάθε απορία, γύρω από τα παραπάνω ερωτήματα, και μας μιλά για τη δεύτερη κατά σειρά διοργάνωση του διεθνούς συνεδρίου “Play on Early Education”, που θα γίνει στις 27 – 30 Απριλίου στην Αθήνα, στο Σεράφειο Κέντρο Αθλητισμού, Πολιτισμού & Καινοτομίας (και το οποίο μπορείτε να παρακολουθήσετε και διαδικτυακά).
________
Συνέντευξη στις Πυγολαμπίδες
- Ποιες είναι οι κυρίαρχες αλλαγές που εντοπίζονται στην εκπαίδευση σήμερα, και προς ποιες κατευθύνσεις έχει εξελιχθεί ουσιαστικά η παιδαγωγική επιστήμη;
Είναι δύσκολο να πει κάποιος πως η παιδαγωγική επιστήμη κινείται μόνο προς μια κατεύθυνση. Αυτό που βλέπουμε, είναι πως η κουλτούρα κάθε χώρας επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και την εκπαιδευτική της πολιτική. Στη Δύση π.χ. βλέπουμε εδώ και χρόνια μια τάση απελευθέρωσης της εκπαίδευσης από τον πολύ ακαδημαϊκό χαρακτήρα, και την εφαρμογή όλο και περισσότερο ελευθεριακών μοντέλων, παιδοκεντρικού χαρακτήρα.
Την ίδια στιγμή, όμως, σε άλλες χώρες (π.χ στην Ασία ή στη Μέση Ανατολή) βλέπουμε μια ενίσχυση του ανταγωνιστικού χαρακτήρα των σχολείων, με τα παιδιά να δέχονται από πάρα πολύ νωρίς την πίεση της αριστείας. Και βέβαια, η πανδημία δημιούργησε μια ολόκληρη νέα αγορά διαδικτυακών σχολείων, που επιτρέπουν στα παιδιά τη φοίτηση σε εντατικούς ρυθμούς, ασχέτως σε ποια χώρα βρίσκονται.
Θα τολμήσω να πω ότι αυτά τα διαδικτυακά σχολεία, θα γνωρίσουν μεγάλη άνθηση τα επόμενα χρόνια, ιδίως ανάμεσα στα υψηλά οικονομικά και κοινωνικά στρώματα του πληθυσμού, αφού θα επιτρέπουν μια αδιατάρακτη φοίτηση, ενώ το παιδί θα μπορεί ταυτόχρονα να ταξιδεύει με την οικογένειά του, να βρίσκεται σε διακοπές στην Καραϊβική ή να παίζει σε ένα τουρνουά τένις στην άλλη πλευρά του πλανήτη.
Γενικά πάντως, ως παγκόσμια τάση, θα έλεγα ότι βλέπουμε πλέον τα σχολεία να δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην καλλιέργεια των περίφημων soft skills, μερικές φορές, μάλιστα, και περισσότερο από την καλλιέργεια των ακαδημαϊκών προσόντων. Μην ξεχνάμε ότι σήμερα, τα κορυφαία πανεπιστήμια του πλανήτη δεν αξιολογούν τους φοιτητές με βασικό κριτήριο την ακαδημαϊκή τους αριστεία, αλλά ψάχνουν για υποψήφιους «που δε θα είναι βαρετή παρέα σε ένα δείπνο»!
- Λίγα λόγια για τη 2η κατά σειρά διοργάνωση του «Play on Early Education». Σε ποιους απευθύνεται και τι θα έχει αποκομίσει κανείς με το πέρας της;
Τo «Play on Early Education» απευθύνεται σε οποιονδήποτε έρχεται καθημερινά σε επαφή με μικρά παιδιά, και θέλει να τα βλέπει να εξελίσσονται και να ανακαλύπτουν τον κόσμο με ενθουσιασμό και αυτοπεποίθηση. Τα παιδιά πλέον γεννιούνται σε μια εποχή που τους προσφέρει χιλιάδες ερεθίσματα, πολύ γρήγορα. Αυτό αναγκάζει τον εγκέφαλο να κάνει δισεκατομμύρια νέες συνάψεις, πολύ νωρίτερα από παλιά. Έτσι, βλέπουμε π.χ. παιδιά δύο ετών να έχουν πλέον την ικανότητα λήψης αποφάσεων, συνθέτοντας δύο ή περισσότερα δεδομένα. Είναι αδύνατον ένας παιδαγωγός ή ένας γονέας να διαχειριστεί αυτά τα «νέα μοντέλα» παιδιών, μόνο με βάση τη γνώση και την εμπειρία του παρελθόντος.
Στο φετινό συνέδριο θα ακουμπήσουμε πολλά διαφορετικά ζητήματα, εναρμονισμένα με τις εξελίξεις της εποχής μας (π.χ φυλετική ισότητα και κατάρριψη των στερεοτύπων, εισαγωγή της τεχνολογίας στην εκπαίδευση κλπ) πάντοτε, όμως, με άξονα το ακηδεμόνευτο, ελεύθερα επιλεγόμενο παιχνίδι, που βοηθά τα παιδιά να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση, αυτονομία, ανεξαρτησία.
Βασικά θα είναι και πάλι ένα συνέδριο αμφισβήτησης και επαναξιολόγησης των δεδομένων, με στόχο όλοι να φύγουμε, έχοντας προβληματιστεί εποικοδομητικά και «έξω από το κουτί».
Και, φυσικά, έχοντας περάσει τέσσερις υπέροχες μέρες, με ομοϊδεάτες μας από ολόκληρο τον κόσμο!
- Ποια η συμβολή του παιχνιδιού στη δημιουργία ανεξάρτητων και υπεύθυνων παιδιών, και πώς μπορεί να επηρεάσει τη διάπλαση μιας προσωπικότητας;
Το ελεύθερα επιλεγόμενο, ακηδεμόνευτο παιχνίδι στην πολύ μικρή ηλικία είναι ο ένας και μόνο τρόπος, που βοηθά τα παιδιά να μάθουν να αποφασίζουν μόνα για τη ζωή τους από νωρίς, να διαχειρίζονται τα δύσκολα συναισθήματα, και να αυτονομούνται με αυτοπεποίθηση και με εμπιστοσύνη στις δυνάμεις τους. Είναι, επίσης, και ο τρόπος με τον οποίο μαθαίνουν τα παιδιά να ανακαλύπτουν τη γνώση με ενθουσιασμό, και με τον δικό τους μοναδικό ρυθμό. Εάν διαχειριστούμε σωστά τα πρώτα τους χρόνια, ο ενθουσιασμός αυτός θα τα συνοδεύει για πάντα!
- Τι σημαίνει στην ουσία ακηδεμόνευτο και ελεύθερα επιλεγόμενο παιχνίδι; Ποια λάθη κάνουν συνήθως οι γονείς στο κομμάτι της ελεύθερης βούλησης του παιδιού;
Το βασικό «λάθος» που κάνουμε οι ενήλικες είναι πως φοβόμαστε να μεταφέρουμε στα παιδιά την ευθύνη, για τη διαχείριση της ζωής τους. Πιστεύουμε γενικά ότι τα παιδιά δεν έχουν συναίσθηση των κινδύνων, και πως χωρίς τη δική μας συνεχή παρουσία δεν μπορούν να τα καταφέρουν. Έτσι, παρεμβαίνουμε διαρκώς στη ζωή τους από πολύ νωρίς, και τα κάνουμε να νιώθουν ανίκανα και άβουλα. Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από αυτό, ιδίως στα πρώτα χρόνια ζωής.
Η σωστή θεώρηση είναι πως κάθε παιδί αποτελεί έναν άνθρωπο απόλυτα ισότιμο με εμάς, με τα ίδια δικαιώματα και δυνατότητες, και που απλώς δεν έχει ακόμη αποκτήσει εμπειρία ζωής. Στόχος μας πρέπει να είναι, να βοηθάμε τα παιδιά να αποκτούν καθημερινά αυτή την εμπειρία, με τον δικό τους μοναδικό ρυθμό. Δε χρειάζεται να παρεμβαίνουμε όλη την ώρα, αλλά να δημιουργούμε απλώς ένα πλαίσιο, που θα κάνει το παιδί να νιώσει ασφάλεια, εμπιστοσύνη στις δυνάμεις του και αποδοχή. Ποτέ δε θα μας απογοητεύσει ένα παιδί, όταν το καταστήσουμε υπεύθυνο για τις φυσικές συνέπειες των πράξεών του.
- Τα τελευταία χρόνια ο όρος «soft skills» έχει συνδεθεί άμεσα με το εργασιακό κομμάτι. Το παιχνίδι κατά την παιδική μας ηλικία είναι ένας παράγοντας ανάπτυξης αυτών των διαπροσωπικών ικανοτήτων για την ενήλικη ζωή μας;
Το παιχνίδι είναι ο κατ’ εξοχήν τρόπος απόκτησης των soft skills! Τα παιδιά όταν παίζουν χωρίς τη δική μας παρέμβαση, διαφωνούν, επιχειρηματολογούν, βρίσκουν λύσεις, λαμβάνουν αποφάσεις. Ακόμη, οραματίζονται καινούριους κόσμους, καινοτομούν, αναπτύσσουν κώδικες αποτελεσματικής επικοινωνίας, αλληλεγγύη και αλληλοκατανόηση. Ακόμη και οι στιγμές έντασης, όπως και οι αποτυχίες, βοηθούν τα παιδιά να μάθουν να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα δύσκολα συναισθήματα (φόβο, απογοήτευση, απόρριψη) και να αποκτούν ενσυναίσθηση και αυτονομία.
- Μπορούμε, ίσως πια, εν έτει 2022 να μιλάμε και στην Ελλάδα για ελευθεριακά μοντέλα εκπαίδευσης; Είναι οι εκπαιδευτικοί μας επαρκώς έτοιμοι για αυτά; Σε τι χωλαίνει κυρίως το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα;
Σίγουρα μπορούμε να μιλάμε περισσότερο απ΄ ότι σε σχέση π.χ με πριν από 5-6 χρόνια. Ολοένα και περισσότερα καλά και διαφορετικά σχολεία «ξεφυτρώνουν» γύρω μας, και ολοένα περισσότεροι νέοι παιδαγωγοί τολμούν να πειραματιστούν και να διαφοροποιηθούν. Τα ελληνικά πανεπιστήμια, επίσης, βγάζουν εξαιρετικά κατηρτισμένους δασκάλους για πολύ μικρά παιδιά, αυτό είναι βέβαιο. Μην ξεχνάμε, όμως, πως η εκπαίδευση είναι ένα από τα πιο αργά εξελισσόμενα industries στον κόσμο! Οι αλλαγές στην εκπαίδευση παίρνουν πάντοτε πολύ χρόνο.
Το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα υποφέρει εδώ και δεκαετίες, από δύο μεγάλες πληγές: την τεράστια παρέμβαση του κεντρικού κράτους στη λειτουργία των σχολείων, και την παντελή έλλειψη αξιολόγησης των εκπαιδευτικών. Και στους δύο αυτούς τομείς γίνονται σήμερα αλλαγές, αλλά με πολύ αργό ρυθμό. Θα δούμε ένα «άλλο» (δημόσιο) σχολείο, μόνο όταν οι δάσκαλοι αξιολογηθούν ουσιαστικά, και οι καλύτεροι από αυτούς επιλεγούν για να διευθύνουν τα σχολεία, με πολύ αυξημένες σε σχέση με σήμερα ευθύνες και δυνατότητες λήψης αποφάσεων.
- Αν κάποιος γνωρίζει από Παιδαγωγική, ξέρει πόσο σημαντική είναι η εκπαίδευση στις βρεφικές και νηπιακές ηλικίες. Πιστεύετε ότι οι γονείς δίνουν πια μεγαλύτερη προσοχή στην επιλογή βρεφονηπιακού σταθμού και νηπιαγωγείου για τα παιδιά τους;
Οι γονείς που έρχονται στο σχολείο μας, σίγουρα! Είναι πολύ περισσότερο «ψαγμένοι» και συνειδητοποιημένοι σε σχέση με το παρελθόν, και έχουν κατανοήσει πως η επιλογή του πρώτου σχολείου του παιδιού είναι η σημαντικότερη παιδαγωγική απόφαση, που θα πάρουν για τη ζωή του. Όλα τα σχολεία μετά τα έξι χρόνια ζωής μεταφέρουν γνώσεις, το preschool, όμως, είναι το μοναδικό σχολείο, που χτίζει προσωπικότητα και χαρακτήρα. Όλα τα σημαντικά στοιχεία της προσωπικότητας ενός παιδιού αναπτύσσονται μέχρι τα 5-6 χρόνια.
- Είστε, όμως, και ιδιοκτήτης του «Dorothy Snot Preschool & Kindergarten». Λίγα λόγια για τη φιλοσοφία του σχολείου. Πού εστιάζει το life derived learning;
Η Dorothy Snot ξεκίνησε το 2008, με βασικό στόχο να είναι το σχολείο που ονειρευόμασταν για το παιδί μας, που τότε ήταν δυόμισι ετών! Συνεπώς, χτίστηκε επάνω στη δική μας ανάγκη, να προσφέρουμε στην κόρη μας ένα περιβάλλον σεβασμού, εμπιστοσύνης και ελευθερίας. Φυσικά, το σχολείο πέρασε από διάφορα στάδια, και άρχισε να αποκτά τον σημερινό του χαρακτήρα μετά το 2010, όταν και αποφασίσαμε να ενστερνιστούμε πλήρως την play-based φιλοσοφία (ένα σύστημα, άλλωστε, που αυτοπροσδιορίζεται αρκετά αυθαίρετα και δεν ελέγχεται από κάποιο αυστηρό πρωτόκολλο).
Σχολεία σαν και το δικό μας, πολλές φορές μπορείτε να τα ακούσετε να αποκαλούνται και ως project-based, process-based ή inquiry-based. Όλοι αυτοί οι ορισμοί είναι δόκιμοι, διότι το βασικό μας χαρακτηριστικό είναι η δυνατότητα που έχουν τα παιδιά, να λαμβάνουν από πολύ νωρίς ενεργό ρόλο, στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων που τα αφορούν, και φυσικά να παίρνουν την ευθύνη των φυσικών συνεπειών, που επιφέρουν οι πράξεις τους!
Και όταν δίνεις στα παιδιά αυτή τη δυνατότητα, πάντοτε επιλέγουν να μεταφέρουν το παιχνίδι τους σε συνθήκες πραγματικής ζωής. Στην πραγματικότητα, ένα παιδί τριών ετών δεν το ενδιαφέρει να ασχοληθεί με τον Μπετόβεν ή με τους πλανήτες, αλλά με το τρυπάνι με το οποίο ο μπαμπάς του ανοίγει τρύπες στον τοίχο! Από εκεί, λοιπόν, εκπορεύεται και η life-derived learning φιλοσοφία μας: από τη βαθιά ανάγκη των παιδιών, να συμμετέχουν ισότιμα στον κόσμο των ενηλίκων.
- Το δεύτερο διεθνές συνέδριο «Play on Early Education» απαρτίζεται από επιστήμονες και συνέδρους από όλο τον κόσμο. Θέλετε να μας μιλήσετε για την επιλογή αυτών και των θεμάτων που θα πραγματευτούν στις ομιλίες τους;
Με τα χρόνια έχουμε αναπτύξει ένα πολύ ισχυρό δίκτυο διεθνών συνεργατών, ανθρώπων πολύ σπουδαίων στον χώρο του play education, που μας αναγνωρίζουν ως ένα κορυφαίο urban play-based σχολείο, και χαίρονται να βρίσκονται κοντά μας.
Τρεις από αυτούς θα είναι και πάλι στην ομάδα των keynote speakers: ο καλός μου φίλος Teacher Tom (aka Tom Hobson) από τη δυτική ακτή των ΗΠΑ, η δασκάλα reggio Suzanne Axelsson από τη Σουηδία, και ο Βρετανός playworker Meynell Walter. Και οι τρεις έχουν έρθει πολλές φορές στο σχολείο μας, και είναι πλέον περισσότερο φίλοι αγαπημένοι και λιγότερο συνεργάτες!
Πέρα από τα «παραδοσιακά» θέματα που πάντοτε συζητάμε σε ένα τέτοιο συνέδριο (risky play, democracy in the early years, freely chosen non-directed & intrinsically motivated play, κλπ) φέτος θα «ακουμπήσουμε» και καινούρια ζητήματα, τα οποία η εποχή καθιστά πολύ σημαντικά.
Δύο ακόμη καλές φίλες και ex-dorothean μαμάδες, η Στέλλα Κάσδαγλη και η Πηνελόπη Θεοδωρακάκου, συνιδρύτριες του Women On Top, θα μας μιλήσουν για το παιχνίδι που προωθεί την έμφυλη ισότητα από πολύ νωρίς, και καταρρίπτει τα φυλετικά στερεότυπα. Θα έχουμε, επίσης, κοντά μας τον καθηγητή neuroscience του πανεπιστημίου της Στοκχόλμης John Axelsson, σύζυγο της Suzanne, ο οποίος θα μιλήσει για το πολύ σημαντικό ζήτημα του ύπνου στην πολύ μικρή ηλικία, και πώς αυτό επηρεάζει την εξέλιξη του εγκεφάλου. Και, φυσικά, ο φίλος μου Άγγελος Πατσιάς, ο περίφημος «δάσκαλος του Φουρφουρά», θα έρθει από τη Θεσσαλονίκη, για να μας εξηγήσει πώς ένα σχολείο μπορεί να γίνει κυψέλη έρευνας και αναζήτησης!
Κοντά σε αυτούς τους keynote speakers θα έχουμε άλλους 25 περίπου presenters & workshop conductors, από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Συνολικά από το εξωτερικό θα έρθουν φέτος γύρω στα 50 άτομα, νούμερο που θα ήταν πολύ μεγαλύτερο, αν δεν υπήρχε ακόμη η δυσκολία πραγματοποίησης διεθνών ταξιδιών, λόγω των πρωτοκόλλων covid. Θα έχουμε, όμως, και εκατοντάδες ανθρώπους συνδεδεμένους online.
- Τα παιδιά, τα τελευταία δύο χρόνια έζησαν πρωτόγνωρες καταστάσεις λόγω Covid (αποστασιοποίηση, τηλεκπαίδευση, μάσκες…) Ποια πιστεύετε ότι θα είναι τα αποτελέσματα μιας τέτοιας κατάστασης στην μετά-covid εποχή για εκείνα; Τι θα πρέπει να προσέξουν οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί;
Όπως είπα, τα παιδιά πλέον είναι «νέα μοντέλα»! Τα παιδιά π.χ που έχουν γεννηθεί από το 2019 και μετά δεν έχουν μνήμες του pre-covid world, και όλα αυτά που αναφέρετε είναι η κανονικότητά τους. Η γέννησή τους μέσα σε σπίτια, όπου οι ενήλικες εργάζονταν από τον υπολογιστή όλη την ημέρα, σίγουρα έδωσε στον εγκέφαλό τους τα ερεθίσματα, για να κάνει ακόμη περισσότερες συνάψεις γρηγορότερα. Την ίδια στιγμή, όμως, τα παιδιά αυτά έμειναν, ίσως, πίσω στη συναισθηματική τους ενδυνάμωση, την κοινωνικότητα και την κινητική τους εξέλιξη. Όλα αυτά και άλλα πολλά οφείλουμε να τα λαμβάνουμε υπ’ όψιν στη δουλειά μας, και να προσαρμόζουμε τα εκπαιδευτικά μοντέλα των επόμενων ετών στις ιδιαιτερότητες της εποχής. Σκεφτείτε μόνο πως τα παιδιά που έχουμε σήμερα στο σχολείο μας, θα είναι στην ακμή της παραγωγικής τους ηλικίας, κάπου μετά το 2050! Μπορείτε να φανταστείτε πώς θα είναι ο κόσμος το 2050?
- 27 – 30 Απριλίου, λοιπόν, στο Σεράφειο Κέντρο Αθλητισμού, Πολιτισμού & Καινοτομίας Αθηνών. Με μία φράση, γιατί να μη λείψει κανείς από το «Play on Early Education»;
Διότι, πόσο συχνά μπορεί κάποιος να συναναστραφεί μια τόσο σπουδαία ομάδα ανθρώπων από ολόκληρο τον κόσμο, σε ένα χιλιόμετρο απόσταση από την Ομόνοια; Και διότι, όπως είναι και το motto του φετινού συνεδρίου, Future is better with play!
* Το συνέδριο μπορείτε να παρακολουθήσετε και διαδικτυακά!
Ιnstagram: @playonearlyathens